Những hiểu biết ngắn gọn về bệnh gan nhiễm mỡ do rối loạn chuyển hóa (MASLD)
MASLD là gì và nó phổ biến thế nào?
MASLD (metabolic dysfunction–associated steatotic liver disease) là tình trạng tích tụ mỡ trong gan ở người có rối loạn chuyển hóa — ví dụ: thừa cân / béo phì, đái tháo đường typ 2, rối loạn mỡ máu hoặc tăng huyết áp. Những người này uống rất ít hoặc không uống rượu; mục tiêu đặt tên là nhấn mạnh vai trò của rối loạn chuyển hóa.
MASLD rất phổ biến: ở nhiều nước phát triển, tỉ lệ người trưởng thành có mỡ trong gan có thể lên đến vài chục phần trăm. Béo phì là nguyên nhân chính; nhiều trẻ em béo phì cũng có thể bị gan nhiễm mỡ.
MASH (Nặng hơn) là gì?
MASH (metabolic dysfunction–associated steatohepatitis) là giai đoạn tiến triển: ngoài mỡ còn có viêm và tổn thương tế bào gan. Một số người MASH tiến triển thành sẹo gan (xơ hóa) và sau đó có thể thành xơ gan.
Triệu chứng thường gặp bệnh gan nhiễm mỡ
Phần lớn người có MASLD / MASH không có triệu chứng rõ rệt.
Một số thấy mệt mỏi nhẹ, khó chịu vùng bụng trên phải hoặc giữa.
Xét nghiệm men gan (AST, ALT) có thể bình thường dù gan có mỡ.
Khi đã tiến tới xơ gan, xuất hiện các triệu chứng nặng hơn: phù chân, tràn dịch bụng, vàng da, chảy máu, rối loạn tinh thần…
Ở trẻ em: có thể có đau bụng, mệt mỏi; nhưng cần cân nhắc nguyên nhân khác.
Nguyên nhân chính và cơ chế chính
MASLD là một phần của hội chứng chuyển hóa. Các yếu tố góp phần gồm:
Kháng insulin / rối loạn chuyển hóa (đái tháo đường, béo phì)
Căng thẳng oxy hóa, các chất gây viêm do mô mỡ tiết ra (cytokines)
Tổn thương tế bào gan (apoptosis) và viêm tại chỗ
Rối loạn hệ vi sinh đường ruột có thể tham gia làm nặng tình trạng
Nói ngắn: mỡ nhiều → tế bào gan bị stress → viêm → có thể dẫn đến sẹo.
Ai nên được sàng lọc và cách chẩn đoán cơ bản?
Ai nên sàng lọc: người thừa cân/béo phì, có đái tháo đường, rối loạn mỡ máu hoặc tăng huyết áp. Nên kiểm tra men gan định kỳ (ít nhất 1 lần/năm nếu có yếu tố nguy cơ).
Khi nghi ngờ: thông thường phát hiện tình cờ qua siêu âm ổ bụng. Sau đó cần:
Loại trừ nguyên nhân khác (uống rượu nhiều, thuốc, bệnh gan khác, virus…).
Phân tầng mức độ xơ hóa/viêm:
Các xét nghiệm máu/score (ví dụ FIB-4, APRI) để sàng lọc.
FibroScan (elastography) hoặc MRI để đánh giá độ cứng gan và lượng mỡ — là phương pháp không xâm lấn hữu ích.
Sinh thiết gan là tiêu chuẩn vàng để khẳng định MASH và đánh giá hoạt động/độ xơ hóa nhưng không cần thiết cho mọi trường hợp.
Nên dùng kết hợp nhiều xét nghiệm để có đánh giá toàn diện; bác sĩ sẽ thảo luận lợi – hại nếu cần sinh thiết.
Tại sao MASLD đáng quan tâm?
Người mắc MASLD có nguy cơ cao bệnh tim mạch và đái tháo đường — bệnh tim là nguyên nhân tử vong hàng đầu trong nhóm này.
Khoảng 1/5 người MASLD có MASH; trong số người MASH, một phần có thể tiến triển thành xơ gan và biến chứng (ung thư gan, suy gan).
Xơ gan làm giảm tuổi thọ và có thể cần ghép gan ở bệnh nhân nặng.
Mức độ nghiêm trọng của gan và theo dõi
Gan có thể trở nên cứng khi có sẹo; các phương pháp không xâm lấn (FibroScan, MRI, xét nghiệm huyết thanh) giúp đánh giá.
Nếu xét nghiệm cho thấy sẹo nhiều hoặc độ cứng cao → cần theo dõi chặt và cân nhắc sinh thiết.
Bệnh nhân xơ gan do MASH cần khám chuyên khoa định kỳ và tầm soát ung thư gan (ví dụ siêu âm 6 tháng).
Điều trị gan nhiễm mỡ – điều quan trọng nhất: thay đổi lối sống
Giảm cân có lợi lớn: giảm ≈10% trọng lượng cơ thể có thể giảm mỡ, giảm viêm và thậm chí giảm sẹo ở nhiều trường hợp.
Chế độ ăn: giảm calo (mục tiêu giảm khoảng 500 kcal/ngày để giảm 0.5–1 kg/tuần), hạn chế đồ uống có đường, tránh thực phẩm chế biến sẵn và đồ chiên rán; tăng rau quả, ngũ cốc nguyên cám và protein lành mạnh. (Mô hình: nửa đĩa rau quả + 1/4 ngũ cốc nguyên cám + 1/4 protein).
Tập thể dục: cố gắng 150–300 phút/tuần hoạt động vừa phải hoặc nhiều hoạt động thể lực hằng ngày (ví dụ đi bộ, 10.000 bước/ngày là mục tiêu tham khảo). Tìm hoạt động phù hợp để duy trì lâu dài.
Kiểm soát các bệnh nền: điều trị tốt đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu giúp giảm nguy cơ tiến triển gan.
Thuốc: hiện vẫn chưa có thuốc nào được FDA chấp thuận đặc hiệu cho MASH. Một số thuốc đang thử nghiệm. Vitamin E (alpha-tocopherol) có thể hữu ích ở một số bệnh nhân không bị đái tháo đường nhưng cần cân nhắc lợi – hại và tham vấn chuyên khoa trước khi dùng.
Hạn chế rượu; tốt nhất là tránh hoàn toàn nếu có MASH.
Lời khuyên thực tế cho người bệnh
Nếu bạn thừa cân, có đái tháo đường hoặc rối loạn mỡ máu, hãy kiểm tra men gan và trao đổi với bác sĩ — phát hiện sớm giúp can thiệp hiệu quả.
Bắt đầu với mục tiêu nhỏ, ví dụ giảm 1–3 pound (~0.5–1.5 kg) mỗi tuần, thay đổi dần dần thói quen ăn uống và tăng hoạt động.
Gặp chuyên gia dinh dưỡng nếu cần hỗ trợ lập kế hoạch ăn uống bền vững.
Thảo luận về các lựa chọn xét nghiệm không xâm lấn (FibroScan, xét nghiệm máu chuyên sâu) với bác sĩ để biết đâu là lựa chọn phù hợp. Tôi nên thay đổi chế độ ăn uống như thế nào?
Nhiều chế độ ăn kiêng khác nhau có thể giúp giảm mỡ gan, miễn là lượng calo tiêu thụ trong ngày giảm so với lượng calo cần thiết hàng ngày để duy trì cân nặng hiện tại, với mục tiêu là giảm 500 calo mỗi ngày.
Nước lọc là tốt nhất. Tránh uống nước ép hoặc đồ uống có đường.
Tránh các thực phẩm có thêm đường bao gồm kẹo, món tráng miệng và nước ngọt có ga, đặc biệt là xi-rô ngô có hàm lượng fructose cao.
Tránh các loại đồ ăn nhẹ chế biến sẵn, đồ chiên rán và đồ ăn nhiều dầu mỡ.
Hãy chú ý đến khẩu phần ăn của bạn (lượng thức ăn bạn muốn ăn trong một lần). Sử dụng cốc đong để giúp kiểm soát khẩu phần ăn.
Trong bữa ăn, hãy lấp đầy một nửa đĩa bằng trái cây và rau, một phần tư bằng ngũ cốc (như gạo lứt hoặc mì ống nguyên cám) và một phần tư bằng protein.
Hạn chế 1-2 bữa ăn nhẹ lành mạnh trong ngày. Luôn có trái cây và rau củ để ăn vặt.
Cố gắng ăn ít nhất 2,5 cốc trái cây và rau quả mỗi ngày.
Hãy thử ghi nhật ký hoặc nhật ký thực phẩm, điều này có thể giúp bạn biết được lượng calo bạn đang ăn.
Gặp gỡ chuyên gia dinh dưỡng có thể hữu ích để biết thêm thông tin và nhận được những khuyến nghị cá nhân về chế độ ăn uống lành mạnh.
Tôi nên lên kế hoạch tập thể dục như thế nào?
Không có chương trình nào là tốt nhất.
Cố gắng đi bộ 10.000 bước mỗi ngày.
Đặt mục tiêu tập thể dục từ 150 đến 300 phút mỗi tuần.
Hãy tìm một hoạt động bạn thích và kiên trì theo đuổi. Hãy thay đổi và thử những điều mới mẻ để bạn không cảm thấy nhàm chán theo thời gian.
Tìm một người bạn cùng tập luyện.
Sử dụng trình theo dõi hoạt động hoặc ứng dụng trên điện thoại để theo dõi hoạt động của bạn.
TS.BS Trần Việt Hùng – TT Nội soi tiêu hóa & TDCN – NHTD
Chưa có bình luận.
