Trong một vương quốc nhỏ nằm sâu trong cơ thể – Metabolica (quá trình trao đổi chất) – có hai anh em nổi tiếng: ALT và AST. Người ta kể rằng, nếu muốn hiểu mọi chuyện xảy ra trong vương quốc này, chỉ cần nghe câu chuyện về họ là đủ.
ALT – tên thật dài là Alanine Aminotransferase – thường được gọi bằng biệt danh thân mật là “Anh Lành Tính”. Anh sống phần lớn ở thủ phủ Gan, trong những xưởng hóa chất nhỏ gọi là tế bào gan. Công việc của Anh Lành Tính rất giản dị mà quan trọng: nhận một “gói nitơ” từ amino acid alanine, trao cho một chất mang tên α-ketoglutarate, rồi sinh ra pyruvate (chất trung gian chuyển hóa) – một nguyên liệu vàng cho lò nhiệt Nhà Năng Lượng. Pyruvate có thể được gửi tới lò lửa của quá trình tạo đường (gluconeogenesis) khi cơ thể cần đường, hoặc chuyển thẳng vào máy phát điện (tế bào) để sản xuất năng lượng.
AST – tên thật là Aspartate Aminotransferase – lại là người anh có tính cách du mục, được gọi là “Anh Sứ Giả”. Anh xuất hiện không chỉ ở Gan mà còn rong ruổi tới Tim, Cơ bắp, thậm chí có những nhiệm vụ đang ở trong nhà máy nhỏ gọi là Ty thể. Công việc của Anh Sứ Giả là kết nối aspartate với α-ketoglutarate, tạo ra oxaloacetate – một mắt xích chủ chốt trong vòng quay năng lượng – trung tâm sản xuất năng lươngk của toàn cơ thể (chu trình acid citric, chu trình Krebs). Oxaloacetate cũng là người đưa thư cho chuỗi tạo phân urea (để thải nitơ), nên vai trò của AST là cầu nối giữa việc xử lý nitơ và sản xuất năng lượng.
Trong câu chuyện, mọi hoạt động của Metabolica (quá trình trao đổi chất) diễn ra nhờ những chuyến trao đổi “gói nitơ” – hành trình mà hai anh em ALT và AST là chuyên gia. Khi cơ thể ăn thịt, protein được cắt nhỏ thành amino acid. Những amino acid thừa không thể để nguyên, vì chứa nitơ – thứ cần được xử lý. ALT và AST là những người đưa nitơ vào đúng nơi: một phần cho năng lượng (biến thành đường hay nhiên liệu tế bào), một phần cho chu trình urea để thải bỏ an toàn ra ngoài.
Bởi thế, khi mọi thứ yên bình, ALT và AST làm việc lặng lẽ, không ai để ý. Nhưng khi có chuyện xảy ra – như Gan bị tổn thương, hoặc tế bào cơ bị “bể”, họ có thể rơi rớt ra khỏi nhà máy và lưu hành trong dòng sông Máu. Các nhà thám hiểm trong phòng thí nghiệm gọi đó là “xét nghiệm men gan”. Lượng ALT và AST trong máu giống như bản tin báo động: ít thì bình thường, nhiều thì có chuyện. ALT thường là người nhạy cảm với vấn đề ở Gan – vì anh sống chủ yếu ở đó – còn AST, với tính du mục, có thể tăng lên khi tim hay cơ bắp cũng gặp rắc rối.
Có một chi tiết thú vị trong chuyện: đôi khi bác sĩ xem tỉ lệ giữa hai anh em – “tỉ lệ AST/ALT” – như một manh mối nhỏ. Nếu tỉ lệ này khác thường, họ sẽ suy nghĩ: có thể Gan đang bị một kiểu “bão” đặc trưng, hay tổn thương đến từ nơi khác. Nhưng cái manh mối này không bao giờ là lời kết luận dứt khoát – chỉ như tấm bản đồ dẫn đến phòng thí nghiệm khác để điều tra kỹ hơn.
Cuối cùng, câu chuyện nhắc nhở dân Metabolica và cả chúng ta, rằng để hai anh em ALT và AST làm tốt nhiệm vụ, ta phải bảo vệ nhà máy Gan: ăn uống điều độ, tránh rượu bia quá đà, cẩn trọng với thuốc và đồ hóa chất, giữ cân nặng hợp lý và tập thể dục vừa phải. Khi họ khỏe, năng lượng được chuyển tới nơi cần, nitơ được dọn dẹp gọn gàng, và vương quốc Metabolica yên ổn.
Nếu một ngày bạn nghe tin “ALT cao” hay “AST cao”, đừng hoảng. Hãy xem đó là tiếng còi báo – một lời nhắc: có chuyện cần khám phá, chứ không phải tòa án kết tội ngay lập tức. Gọi cho bác sĩ, đưa bản tin (xét nghiệm) để họ đọc – họ sẽ là những người tiếp tục cuộc điều tra, tìm nguyên nhân và đưa ra cách chăm sóc cho Gan – để ALT và AST tiếp tục đi lại, trao đổi và giữ cho Metabolica vận hành nhịp nhàng.
TS.BS Trần Việt Hùng – TT Nội soi tiêu hóa &TDCN – NHTD
Chưa có bình luận.
