Táo bón ở trẻ em, những điều cần biết

Táo bón là vấn đề thường gặp ở trẻ em. Trên thực tế, cứ 20 trẻ đến gặp bác sĩ thì có khoảng 1 trẻ là do táo bón. Trẻ bị táo bón có thể có phân cứng, khô, khó đi đại tiện hoặc đau. Một số trẻ bị táo bón, đi đại tiện không thường xuyên.

Dưới đây là những hiểu biết cơ bản về táo bón: dấu hiệu, triệu chứng, nguyên nhân, cách điều trị và cách giúp trẻ có thói quen đi tiêu tốt.

Đi tiêu bình thường là như thế nào?

Một cột mốc quan trọng trong cuộc đời của một đứa trẻ là học cách đi tiêu trong nhà vệ sinh. Mỗi đứa trẻ đi tiêu với số lần và số lượng khác những đứa trẻ khác. Một số đi tiêu một lần một ngày và những trẻ khác có thể đi tiêu sau mỗi bữa ăn tức là khoảng ba lần mỗi ngày.

Độ mềm của phân là một đặc tính đo lường quan trọng. Dưới đây là thang đo mẫu phân dành cho trẻ em của Bristol.

Phân loại         Đặc tính

Loại 1  Từng cục rời ra, cứng và rất khó ra

Loại 2  Giống như xúc xích khô và lợn cợn

Loại 3  Giống như xúc xích hay con rắn, trơn tru và mềm mại

Loại 4  Từng cục nhầy và mềm

Loại 5  Phân lỏng hoàn toàn

Các loại táo bón ở trẻ em

Có hai loại táo bón chính: táo bón hữu cơ và chức năng.

Táo bón hữu cơ

Táo bón hữu cơ là một cách mô tả khi đi đại tiện đau đớn do một căn bệnh nào đó. Những loại táo bón này rất hiếm gặp và có thể bao gồm bệnh celiac, các vấn đề về tuyến giáp hoặc các rối loạn khác.

Táo bón chức năng

Hầu hết trẻ em đều bị táo bón chức năng. Căn bệnh này có thể xảy ra khi trẻ nhịn đi tiêu, cũng có thể xảy ra sau khi trẻ bị nhiễm trùng đường tiêu hóa.

Nhịn đi tiêu gây nên táo bón chức năng: táo bón chức năng thường là kết quả của các hành vi kìm nén: sợ đau hoặc khó chịu khi đi tiêu hoặc thiếu nhận thức về các dấu hiệu cơ thể cần đi tiêu, đã dẫn đến sự khó chịu đáng kể cho trẻ. Ví dụ:

+ Trẻ có thể cố gắng không đi vì cảm thấy đau khi đi tiêu phân cứng (Hăm tã có thể làm cho tình trạng này trở nên tồi tệ hơn.)

+ Trẻ em từ 2 đến 5 tuổi có thể muốn chứng tỏ rằng chúng có thể tự quyết định mọi việc. Nhịn đi tiêu có thể là cách chúng giành quyền kiểm soát. Đây là lý do tại sao tốt nhất không nên ép trẻ tập đi vệ sinh.

+ Đôi khi trẻ không muốn ngừng chơi để đi vệ sinh.

+ Trẻ lớn hơn có thể nhịn đi đại tiện khi đi xa nhà (chẳng hạn như khi đi cắm trại hoặc đi học). Chúng có thể sợ hoặc không thích sử dụng nhà vệ sinh công cộng.

Táo bón sau nhiễm trùng

Một số trẻ có thể bị táo bón chức năng sau khi mắc bệnh về đường tiêu hóa (tiêu chảy hoặc viêm dạ dày). Căn bệnh này được gọi là táo bón chức năng sau nhiễm trùng.

Điều gì xảy ra nếu tình trạng táo bón trở nên trầm trọng hơn?

Đôi khi, chu kỳ nhịn tiêu của trẻ từ ngày này qua ngày khác có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng hơn như:

+ Đau bụng dữ dội (đau bụng) hoặc đầy hơi

+ Giảm sự thèm ăn

+ Buồn nôn hoặc trào ngược

+ Tiêu chảy

Đại tiện không tự chủ là gì?

Đại tiện không tự chủ là hiện tượng phân tràn ra ngoài như tiêu chảy khi bệnh nhân đang bị táo bón. Đại tiện không tự chủ có thể rất đáng báo động đối với trẻ em và cha mẹ vì nó có thể trông giống như bệnh tiêu chảy do nhiễm trùng. Tuy nhiên, thực chất đó là cơ thể của đứa trẻ đang cố gắng thải ra một lượng lớn phân.

Các dấu hiệu táo bón khác mà cha mẹ có thể tìm thấy là gì?

Vết nứt kẽ hậu môn

Những phân lớn, cứng như đá do táo bón gây ra có thể gây tổn thương cho vùng da xung quanh trực tràng và hậu môn khi trẻ đi tiêu. Và có thể dẫn đến đau khi đi tiêu, phân cứng cũng có thể làm rách da xung quanh trực tràng, gây chảy máu. Thông thường, lượng máu mất rất ít và chỉ được nhìn thấy khi trên giấy vệ sinh sau khi lau.

Vệt phân

Đôi khi trẻ đã bị táo bón và táo bón trở lại nhưng vẫn chưa đến mức táo bón. Khi điều này xảy ra, khí thải ra ngoài (xì hơi, đầy hơi) có thể dẫn đến các vệt phân nhỏ dính vào quần lót.

Táo bón được điều trị như thế nào?

Có nhiều phương pháp điều trị và chiến lược để giúp trẻ kiểm soát táo bón. Một số loại thuốc không cần kê đơn tuy nhiên chúng tôi khuyên cha mẹ nên thảo luận về bất kỳ phương pháp điều trị nào với bác sĩ trước khi bắt đầu sử dụng cho trẻ. Hãy xem xét một số lựa chọn sau:

Ăn kiêng

Không có chế độ ăn kiêng táo bón cụ thể nào được chứng minh là có hiệu quả trong việc ngăn ngừa hoặc điều trị táo bón. Tuy nhiên, việc tăng cường uống nước và sử dụng chất xơ tự nhiên từ trái cây, rau củ là những lựa chọn lành mạnh có thể được khuyến khích cho trẻ.

Hydrat hóa

Đảm bảo trẻ uống đủ nước mỗi ngày là rất quan trọng đối với nhiều chức năng của cơ thể. Khi cơ thể không nhận đủ nước thì sẽ bị mất nước và nước được lấy từ ruột và đẩy đến những nơi quan trọng khác trong cơ thể như tim. Đây có thể là nguyên nhân bắt đầu chu kỳ làm cho việc đi tiêu trở nên khó khăn hơn. Tăng lượng nước uống cho trẻ mà không dùng thuốc không phải là cách điều trị táo bón hiệu quả.

Chất xơ

Có nhiều nguồn chất xơ bao gồm từ thực phẩm và chất bổ sung. Chất xơ tự nhiên có nguồn gốc từ thực phẩm được khuyên dùng thay vì thực phẩm bổ sung. Nhiều loại trái cây mà trẻ thích như kiwi- có hàm lượng chất xơ cao hơn. Những lựa chọn này có thể là một phần quan trọng và lành mạnh trong chế độ ăn của trẻ.

+ Một cách đơn giản để đảm bảo con bạn nhận đủ chất xơ là lựa chọn thực phẩm lành mạnh. Nếu con bạn đang ăn ít nhất 5 phần trái cây và rau quả mỗi ngày cùng với các thực phẩm khác là nguồn cung cấp chất xơ tốt thì thực sự không cần thiết phải tính số gam chất xơ.

+ Nếu thấy cần thiết theo dõi tổng số gam chất xơ mà trẻ đang ăn, hãy lấy số tuổi của trẻ cộng thêm 5 ra số gam chất xơ cho trẻ ăn mỗi ngày. Ví dụ: trẻ 5 tuổi sẽ cần khoảng 10 gam chất xơ mỗi ngày. (Tổng lượng khuyến nghị hàng ngày lên tới 25 gram cho người lớn có thể được sử dụng làm hướng dẫn chung cho trẻ em). Đậu, rau, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt là nguồn cung cấp chất xơ tốt.

Prebiotics/probiotics

Không có đủ nghiên cứu để hỗ trợ việc sử dụng các liệu pháp này cho trẻ bị táo bón.

Thay đổi tư thế đi vệ sinh

Trẻ đôi khi có tư thế xấu khi đi vệ sinh: cúi người xuống, ngồi không thẳng, bắt chéo chân, đung đưa chân trong không khí.

Một công cụ để cải thiện tư thế đi vệ sinh là một chiếc bô- thiết bị điều chỉnh tư thế đại tiện. Loại bô này có thể cải thiện tư thế đi vệ sinh bằng cách thúc đẩy sự thư giãn của cơ mu trực tràng và làm thẳng góc hậu môn trực tràng để giúp việc đi đại tiện dễ dàng hơn.

Một nghiên cứu gần đây cho thấy ngồi bô an toàn và hiệu quả (khi sử dụng cùng với thuốc) để điều trị táo bón chức năng ở trẻ đã tập đi vệ sinh.

Thuốc nhuận tràng

Có nhiều loại thuốc nhuận tràng để điều trị cho trẻ bị táo bón chức năng bao gồm thuốc làm mềm phân, thuốc nhuận tràng thẩm thấu, thuốc nhuận tràng kích thích, thuốc nhuận tràng bài tiết và liệu pháp điều trị trực tràng.

Thuốc làm mềm phân

Ví dụ bao gồm natri docusate. Những loại thuốc này đưa nước đã ở gần đó nhưng ở bên ngoài phân vào trong phân để làm cho phân mềm hơn và dễ tống ra ngoài hơn.

Thuốc nhuận tràng thẩm thấu

Các ví dụ bao gồm polyethylene glycol 3350 (PEG), PEG 4000, sữa Magnesia (magie hydroxit) và Magiê Citrate. Những loại thuốc này hút nhiều nước hơn đến đại tràng để làm dịu, hydrat hóa và làm mềm phân.

PEG 3350 là thuốc nhuận tràng thẩm thấu được khuyên dùng cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Gần đây xuất hiện các phương tiện truyền thông phản khoa học, giật gân về mối lo ngại liên quan đến PEG 3350. Bằng chứng mới nhất cho thấy:

+ PEG 3350 không gây rối loạn tự kỷ.

+ PEG 3350 an toàn ở trẻ sơ sinh, trẻ mới biết đi, trẻ em và người lớn và không làm tăng nồng độ glycol trong cơ thể.

+ Trẻ em không bị lệ thuộc vào PEG 3350 hoặc các thuốc nhuận tràng thẩm thấu khác.

Thuốc nhuận tràng kích thích

Các ví dụ gồm: senna, bisacodyl và Natri. Những loại thuốc này hoạt động bằng cách kích thích các cơ của đại tràng, cơ quan chứa phân, uốn cong và đẩy phân ra khỏi cơ thể.

Bằng chứng cho thấy thuốc nhuận tràng kích thích an toàn ở trẻ em. Trẻ không bị lệ thuộc sau khi sử dụng thuốc nhuận tràng kích thích trong thời gian ngắn hoặc dài hạn.

Thuốc Secretagogue laxatives

Đây là loại thuốc cos tính chuyên biệt cao nên được các bác sĩ tiêu hóa nhi khoa sử dụng. Chúng không được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ chấp thuận sử dụng cho trẻ em.

Liệu pháp trực tràng

Các liệu pháp điều trị trực tràng bao gồm thuốc đạn  và thuốc thụt. Bằng chứng cho thấy rằng thuốc xổ có hiệu quả tương đương trong việc làm sạch phân như PEG 3350, nhưng không nên sử dụng làm lựa chọn đầu tiên cho các liệu pháp duy trì hàng ngày.

Lên kế hoạch điều trị táo bón

Có nghiên cứu cho thấy trẻ và cha mẹ được  lợi từ việc nhận lộ trình điều trị chống táo bón tại thời điểm chẩn đoán. Lộ trình này giúp cha mẹ hiểu được số lượng (liều) thuốc cần cho uống vào thời điểm nào và nếu cần, sẽ cho liều lớn hơn để ứng phó với các triệu chứng ngày càng trầm trọng.

Trẻ cần dùng thuốc điều trị táo bón trong bao lâu?

Một số trẻ có thể cần được làm sạch bằng thuốc trước khi bắt đầu điều trị duy trì. Nếu đúng như vậy, quy trình điều trị gồm 3 bước:

Bước 1: quá trình dọn dẹp ban đầu sẽ loại bỏ phân dự phòng khỏi cơ thể. Thông thường, điều này đòi hỏi liều thuốc cao hơn nhiều (chẳng hạn như PEG 3350) trong thời gian 1-4 ngày trước khi chuyển sang liều hàng ngày thấp hơn. Mục tiêu của Bước 1 là gây ra bệnh tiêu chảy vì chúng ta đang loại bỏ phân tích tụ. Tình trạng tiêu chảy sẽ chấm dứt khi việc dọn dẹp hoàn tất.

Bước 2: Liệu pháp duy trì (hàng ngày) ngăn ngừa sự tích tụ phân bằng cách giữ cho phân mềm, do đó làm giảm hành vi nhịn đi tiêu và cho phép đại tràng trở lại hình dạng và trương lực cơ bình thường. Trong bước này, điều quan trọng là khuyến khích bé đi tiêu đều đặn trong nhà vệ sinh.

Bước 3: tư vấn và điều chỉnh hành vi có thể giúp trẻ xấu hổ khi bị táo bón trở nên tự tin hơn. Người tư vấn có thể giúp xây dựng lộ trình điều trị và giúp trẻ hợp tác.

Táo bón nên được điều trị bằng thuốc duy trì trong ít nhất 2 tháng. Sau khi hết thời gian 2 tháng, trẻ cần được điều trị thêm ít nhất 1 tháng nữa khi trẻ không có triệu chứng.

Điều gì sẽ xảy ra nếu tất cả các lựa chọn điều trị đều thất bại?

Trong một số ít trường hợp, trẻ bị táo bón chức năng có thể phải trải qua nhiều xét nghiệm hơn để xác định xem não và dây thần kinh của ruột có hoạt động bình thường hay không. Thử nghiệm phổ biến nhất cho điều này được thực hiện bởi các bác sĩ tiêu hóa nhi khoa và được gọi là đo áp lực hậu môn trực tràng. Thử nghiệm này có thể được thực hiện khi trẻ tỉnh nhưng có thể gây ra một số khó chịu.

Ngoài ra, có những liệu pháp có tính chuyên biệt cao có thể được các bác sĩ nhi khoa – tiêu hóa và bác sĩ phẫu thuật nhi khoa sử dụng nếu các liệu pháp dùng thuốc đường uống trên không thành công. Hãy hỏi bác sĩ tiêu hóa về những lựa chọn này.

Nhớ

Nếu có bất kỳ câu hỏi hoặc thắc mắc nào về sức khỏe của trẻ, hãy nói chuyện với bác sĩ của trẻ.

BÀI CÙNG CHỦ ĐỀ:

Táo bón: nhận biết, nguyên nhân, điều trị, phòng bệnh

Nguyên nhân, cách trị bệnh táo bón ở trẻ

Táo bón, tiêu chảy và bệnh xen kẽ táo bón tiêu chảy

Bí quyết cải thiện hệ tiêu hoá không cần dùng thuốc

Yhocvn.net (Lược dịch theo healthychildren)