Phục hồi chức năng trật khớp háng bẩm sinh theo Bộ Y tế

Trật khớp háng bẩm sinh cần được điều trị sớm.

Trật khớp háng bẩm sinh là tình trạng chỏm xương đùi của mộthoặc cả hai bên khớp háng bị trật ra khỏi vị trí bình thường của khớp háng. Trật khớp háng thường ở các vị trí như Trật khớp háng trước trên, trước dưới, sautrên, sau dưới, trung tâm. Nhưng thường gặp là vị trí sau trên và thường có kèmtheo các dị tật bẩm sinh khác.

Tỉ lệ mắc dị tật này là 1/800 – 1.000 trẻ sơ sinh. Xảy ra ở nữ nhiều hơn ở nam. Nếu được phát hiện sớm, việc điều trị sẽ đơn giản hơn nhiều.

Phân loại trật khớp háng bẩm sinh:

+ Theo thể loại:

o Trật khớp háng đơn thuần

o Trật khớp háng phối hợp với cácdị tật bẩm sinh khác của hệ vận động như cứng khớp bẩm sinh, bàn chân khèo bẩm sinh, não úng thủy, gai đôi cột sống…

+ Theo mức độ:

o Khớp háng không ổn định: Chiếm tỷ lệ cao nhất (trên 60%), do gân, cơ và dây chằng.

o Bán trật khớp háng: Một phần chỏm xương đùi bị trật ra khỏi ổ chảo, thường không có biến dạng ở chỏm xương đùi, cổ xương đùi cũng như tại ổ chảo.

o Trật khớp háng hoàn toàn: chỏm xương đùi nằm hoàn toàn ngoài ổ chảo với các biến dạng của chỏm xương đùi và ổ chảo.

Chẩn đoán khớp háng bẩm sinh

– Hỏi bệnh:

– Khám và lượng giá chức năng

+ Hạn chế vận động khớp háng: ở tư thế gấp và dạng khớp háng.

+ Chênh lệch chiều dài hai chân: bên bị trật khớp háng ngắn hơn bên đối diện, nhưng sẽ khó phát hiện khi trật khớp háng cả hai bên.

+ Nếp lằn mông, đùi, khoeo chân bên trật cao hơn bên lành.

+ Bàn chân đổ ngoài khi trẻ nằm duỗi chân.

+ Dáng đi khập khiễng nếu trật khớp háng hai bên.

+ Ổ khớp rỗng.

+ Nghiệm pháp Barlow: Khi gập và khép háng chỏm xương đùi trượt ra ngoài ổ chảo tạo nên tiếng kêu “lục cục” (ở trẻ dưới 6 tháng tuổi).

+ Nghiệm pháp Ortolani: ngược lại với nghiệm pháp Barlow,khi dạng và duỗi khớp háng chỏm xương đùi trượt ra ngoài ổ chảo tạo nên tiếng kêu “lục cục” (ở trẻ dưới 6 tháng tuổi).

– Chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng:

+ Chụp khớp háng thẳng:

o Chỏm xương đùi di chuyển lên trên và ra ngoài.

o Đường Hilgenreiner nằm ngang đi qua đáy ổ cối (Bình thường chỏm nằm đưới đường này).

o Đường Ombredanne đứng dọc, vuông góc với đường Hilgenrêiner và đi qua điểm ngoài cùng của ổ cối (Bình thường chỏm nằm phía trong đường này).

o Trật khớp háng ở trẻ dưới 6 tháng tuổi (chỏm xương đùi chưa xuất hiện trên X-quang):

o Vòng cung cổ bịt bị gãy

o Đo chỉ số ổ cối (bình thường dưới 30 độ ở trẻ sơ sinh).

o Trật khớp háng ở trẻ trên 5 tuổi: có thể thấy góc cổ xương đùi lớn hơn 125 độ (Coxa Valga)

+ Siêu âm khớp háng

Chẩn đoán xác định: Dựa vào lâm sàng và Xquang

Tiêu chuẩn đánh giá trật khớp háng:

– Góc ổ cối > 90 độ (Bình thường=90 độ)

– Độ che phủ của ổ cối 50% (Bình thường che phủ 50% chỏm xương đùi)

– Vị trí của sụn viền: sụn viền bị đẩy lên trên và vào trong (Bình thường: Kẻ 1 đường ngang từ sụn viền, đường này sẽ đi qua sụn chữ Y)

Chẩn đoán nguyên nhân:

– Trẻ trật khớp háng bẩm sinh hoàn toàn dưới 36 tháng tuổi.

– Trẻ bán trật khớp háng, viêm chỏm xương đùi vô khuẩn.

– Sau phẫu thuật khớp háng, sau tiêm Botox trên trẻ bại não.

Phục hồi chức năng và điều trị trật khớp háng bẩm sinh

– Can thiệp sớm ngay sau khi sinh bằng các biện pháp nẹp chỉnh hình, bó bột chỉnh hình

– Phẫu thuật: khi điều trị bằng nẹp chỉnh hình, bó bột không kết quả hoặc trẻ trên 18 tháng tuổi không còn khả năng điều trị bảo tồn.

Mục tiêu:

– Nắn chỉnh chỏm xương đùi vào vị trí đúng trong ổ chảo.

– Duy trì chỏm xương đùi ở vị trí đúng trong ổ chảo ổn định trong khoảng thời gian tối thiểu 12 tuần nhằm kích thích hình thành trục đồngtâm giữa chỏm xương đùi và ổ chảo.

– Nắn chỉnh chống xoay trước của cổ và thân xương đùi: do cómột tỉ lệ cao phối hợp giữa trật khớp háng và xoay trước của cổ và thân xương đùi

Các phương pháp và kỹ thuật phục hồi chức năng

Bó bột chỉnh hình khớp háng (Hip Spica Cast)

– Chỉ định:

+ Trẻ được chẩn đoán trật khớp háng bẩm sinh đến sớm trước 6 tháng.

+ Trẻ bán trật khớp háng, viêm chỏm xương đùi vô khuẩn..

– Chống chỉ định:

+ Trẻ trật khớp háng bẩm sinh trên 36 tháng tuổi

+ Trẻ mắc nhiều dị tật bẩm sinh như cứng đa khớp, thoát vị não tủy, bại não

– Trẻ được đặt nằm ngửa trên bàn bó bột bộc lộ toàn bộ vùng ngực -bụng thắt lưng và hai chân. Làm vệ sinh sạch và khô.

– Nguyên Liệu: Vải cotton hoặc giấy vệ sinh, bột bó.

– Thuốc: thuốc giảm đau (Paracetamol, Efferangan…), thuốc khử trùng (Betadin).

– Tiến hành bó bột:

+ Quấn toàn bộ vùng thắt lưng – hông – đùi, hoặc thắt lưng – hông – đùi – cẳng – bàn chân bằng băng cotton hoặc giấy vệ sinh.

+ Quấn bột từ vùng thắt lưng-hông-đùi (Short Leg-Hip SpicaCast) hoặc thắt lưng – hông – đùi – cẳng chân và bàn chân (Long Leg-Hip SpicaCast). Bệnh nhân được bó bột tư thế ếch với khớp háng hai bên gấp về phía bụng và dạng.

+ Giữ chân trẻ ở tư thế này đến khi khô bột.

+ Cố định bột trong 2 – 4 – 8 – 12 tuần(tùy thuộc lứa tuổi bắt đầu bó bột).

+ Tháo bột, làm vệ sinh sạch chân trẻ, bôi Betadine vào chỗ loét, xước.

– Theo dõi sau bó bột tại nhà: Nếu các ngón chân sưng, tím,hoặc trẻ xuất hiện sốt và quấy khóc không rõ nguyên nhân cần tháo bột ngay để kiểm tra.

– Thời gian bó bột: 2 tuần/đợt, khoảng 10- 15 đợt.

– Cuối đợt bó cần chụp kiểm tra để xem vị trí chỏm xương đùi và ổ chảo đã vào đúng vị trí.

Nẹp chỉnh hình

– Các loại hay dùng:

+ Nẹp Pavlik Harness: Là loại nẹp đai mềm, được ưa thích và chỉ định rộng rãi nhất.

+ Nẹp kiểu gối Freijka: Là loại nẹp tiện dụng, chỉ định cho những trường hợp khớp háng lỏng lẻo.

+ Nẹp nhựa cứng cố định khớp háng hai bên

+ Nẹp khớp háng làm bằng xốp mềm: Là loại nẹp hiện đang được sản xuất và chỉ định điều trị tại khoa phục hồi chức năng Bệnh viện Nhi.

– Thời gian đeo nẹp:

+ Ngày sau sinh đến khi trẻ 12 tháng tuổi

+ Liên tục đeo cả ngày và đêm trong 6 tháng đầu

+ Đeo nẹp vào đêm trong 6 tháng tiếp theo.

Các điều trị khác

Phẫu thuật: Nếu từ khi sinh đến 18 tháng, trẻ bị trật khớp bẩm sinh không được can thiệp gì, chỉ định điều trị là phẫu thuật chỉnh hình. Phẫu thuật chỉnh hình sớm nếu điều trị bảo tồn không có kết quả, giúp trẻ cải thiện dáng đi sau này.

Trật khớp háng bẩm sinh ở trẻ lớn, điều trị phẫu thuật rấtnhiều khó khăn với nhiều kỹ thuật khác nhau: tạo hình ổ cối, sửa trục cổ – chỏmxương đùi… Tuy nhiên, kết quả còn rất hạn chế. Vì vậy, đối với dị tật trật khớp háng bẩm sinh phát hiện sớm rất cần thiết, giúp cho việc điều trị dễ dàng đạt kếtquả tốt.

Các phương pháp thực hiện tại cộng đồng

Điều trị trật khớp háng bẩm sinh tốt nhất là can thiệp sớm ngay sau khi sinh. Nếu dị tật này được phát hiện ngay sau khi sinh, việc điều trị chỉ đơn giản là duy trì tư thế khớp háng dạng và đầu gối gấp, trong khoảng 2 tháng. Có thể duy trì tư thế này bằng các phương pháp như:

+ Đóng bỉm vệ sinh, dùng tã gấp dày để giữ cho khớp háng dạng ra;

+ Cõng hoặc địu trẻ;

+ Đặt trẻ nằm sấp khi ngủ;

+ Đối với trẻ bị tật này từ 1 đến 6 tháng tuổi, việc điều trị cũng được thực hiện theo cách trên và thông thường sau từ 3 đến 4 tuần, khớp háng sẽ trở lại vị trí bình thường. Kỹ thuật này cho phép thành công từ 90 – 95% trường hợp.

Trong trường hợp cần có can thiệp toàn diện, có thể bó bột, thực hiện các bài tập vận động, sử dụng nẹp chỉnh hình. Khi điều trị bảo tồn thất bại cần phẫu thuật chỉnh hình sớm.

Nẹp chỉnh hình: Nẹp khớp háng làm bằng xốp mềm điều trị trật khớp háng một hoặc hai bên. Thời gian đeo nẹp: Ngay sau sinh đến khi trẻ 12 tháng tuổi. Liên tục đeo cả ngày và đêm trong 6 tháng đầu. Đeo nẹp vào đêm trong 6 tháng tiếp theo.

Bó bột chỉnh hình: Bó bột chỉnh hình được chỉ định cho trẻ trật khớp háng bẩm sinh dưới 6 tháng tuổi. Thời gian bó bột khoảng 2 tuần/ đợt,thực hiện khoảng 10 – 15 đợt. Bố mẹ hoặc người chăm sóc trẻ cần lưu ý theo dõisau bó bột tại nhà. Nếu thấy hiện tượng các ngón chân sưng, tím, khiến trẻ đau, quấy khóc cần tháo bột ngay tránh hoại tử. Sau tháo bột cần tắm rửa sạch sẽ, bôi cồn iốt vào chỗ xước loét.

Biến chứng do trật khớp háng

Nếu trẻ bị trật khớp háng bẩm sinh mà không được điều trị thì sẽ bị một số biến chứng như sau:

+ Thoái hóa khớp háng bên trật khớp gây đau,

+ Làm dáng đi trở nên bất thường;

+ Hai chân có chiều dài không cân xứng,

+ Trẻ trở nên chậm chạp ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày.

+ Đối với trẻ gái, trật khớp háng sẽ gây biến dạng khung chậu làm ảnh hưởng đến vấn đề sinh đẻ sau này.

+ Gây gù, vẹo cột sống do tình trạng bất cân xứng của chi dưới.

Theo dõi và tái khám

– Theo dõi sau bó bột tại nhà: Nếu các ngón chân sưng, tím, đau, cần đưa đến cơ sở y tế tháo bột ngay tránh hoại tử.

– Theo dõi tai biến

+ Gây tỳ đè dẫn đến viêm hoặc loét da và tổ chức dưới da