Những nguyên nhân gây vàng da

Vàng da là một triệu chứng biểu hiện của nhiều nguyên nhân khác nhau. Vàng da thường kèm theo vàng niêm mạc như gan bàn chân, gan bàn tay, vàng kết mạc mắt. Có trường hợp chỉ vàng da đơn thuần, có trường hợp vàng da kèm theo xuất huyết dưới. Việc phân biệt được vàng da sinh lý và bệnh lý có ý nghĩa rất quan trọng vì ranh giới giữa vàng da bệnh lý và vàng da sinh lý rất mong manh. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời rất có thể nguy hiểm đến tính mạng.

Một số nguyên nhân gây vàng da:

– Vàng da sinh lý: vàng da sinh lý thường chỉ gặp ở một số trẻ sau khi sinh ra da bị vàng (ước tính khoảng 1/3 số trẻ sơ sinh). Thông thường vàng da sinh lý kéo dài khoảng một đến vài tuần rồi tự hết không để lại biến chứng gì vì trẻ sơ sinh có đời sống hồng cầu ngắn hơn ở người lớn. Do đó lượng hồng cầu bị hủy nhanh làm tăng lượng bilirubin trong máu. Đồng thời gan của trẻ sơ sinh cũng chưa hoàn chỉnh chức năng đủ để loại trừ nhanh lượng bilirubin trong máu.

Để phát hiện vàng da sớm, nên cho trẻ nằm ở phòng đủ ánh sáng tự nhiên, thường xuyên bế trẻ ra chỗ sáng để kiểm tra da toàn thân. Cũng có thể kiểm tra độ vàng da cho trẻ bắng cách lấy một ngón tay đè xuống vùng da của bé để làm giãn các mạch máu. Sau khi bỏ tay lên, vùng da đó trắng thì không sao, còn nếu thấy hơi có màu vàng thì cần theo dõi nếu sau vài tuần mà hiện tượng vàng da vẫn không thuyên giảm (có khi còn gia tăng) thì nguy cơ có thể là vàng da do bệnh lý về gan hoặc về máu hoặc bệnh khác.

– Vàng da do viêm đường dẫn mật: Viêm đường dẫn mật hoặc viêm túi mật đều làm cho hiện tượng ứ mật hoặc tắc mật làm xuất hiện hiện tượng vàng da. Trong những trường hợp này thường có sốt cao, rét run và có thể có đau vùng túi mật (hạ sườn phải). Triệu chứng đau thường xuất hiện trước triệu chứng sốt và vàng da, có trường hợp kèm theo ngứa.

– Vàng da do sỏi đường dẫn mật. Sỏi đường dẫn mật có thể là sỏi đường dẫn mật trong gan hay ngoài gan. Sỏi ở ống mật chủ, ở ngã ba ống mật chủ – túi mật, ở cổ túi mật hoặc sỏi ở túi mật. Triệu chứng là đau quặn hay xuất hiện sau bữa ăn, đau lan ra sau lưng, lan sang trái, đôi khi túi mật căng phồng có thể nhìn thấy hoặc sờ thấy. Sau đau là sốt và vàng da. Triệu chứng của sỏi đường dẫn mật hay xuất hiện từng đợt. Hậu quả xấu nhất là có thể gây thấm mật phúc mạc rất nguy hiểm đến tính mạng người bệnh hoặc làm tổn thương tế bào gan.

– Vàng da do bệnh của tụy tạng như viêm tụy cấp tính hoặc mạn tính, đặc biệt là ung thư đầu tụy. Ung thư đầu tụy da càng ngày càng vàng đậm.

– Vàng da do các bệnh về máu như bệnh huyết tán.

– Vàng da do viêm gan (viêm gan A,B,C,D,E). Dù là viêm gan do virut viêm gan nào cũng đều gây vàng da, vàng mắt trong giai đoạn toàn phát của bệnh. Sau thời kỳ ủ bệnh là đến giai đoạn khởi phát, sau đó là toàn phát. Trong các thể loại viêm gan gây vàng da cần lưu ý thể viêm gan cấp tính hoặc thể viêm gan thể teo gan, vàng cấp là rất nguy hiểm. Đối với trẻ sơ sinh vàng da kéo dài hơn 14 ngày  sau sinh là dấu hiệu đầu tiên của bệnh gan nặng tiềm ẩn. Bệnh gan ít gặp ở trẻ nhỏ nhưng không phải là không có.

– Vàng da do bệnh sốt rét (sốt rét cơn và sốt rét ác tính) do lượng hồng cầu bị phá hủy nhiều giải phóng ra bilirubin gây vàng da. Bệnh thường gặp ở vùng có sốt rét lưu hành, nhất là miền núi, cao nguyên.

– Bệnh sốt vàng da, chảy máu. Bệnh này do xoắn khuẩn Leptospira gây nên. Bệnh có thể gặp ở dân tộc ít người, người làm rừng, bảo vệ rừng, bộ đội biên phòng, vận động viên bơi lội do xoắn khuẩn Leptospira đào thải ra từ nước tiểu chuột làm nhiễm ở các nguồn nước sông suối, ao, hồ. Khi xoắn khuẩn Leptospira bám vào da chúng dễ dàng xâm nhập vào bên trong cơ thể người nhất là khi da đã mềm mại do ngâm dưới nước.

Bệnh vàng da là một triệu chứng mà không phải là một loại bệnh. Phương pháp điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Nhẹ thì chiếu tia cựu tím (Ánh sáng liệu pháp – Phototherapy) đối với trẻ, nặng hơn thì thay máu (Blood exchange transfusion). Nếu bệnh nguyên nhân xuất phát từ gan hay mật thì có thể phải cắt bỏ sỏi mật,  khối u, dùng thuốc kháng sinh để điều trị nhiễm trùng hoặc ghép gan đối với vài trường hợp gan bị hư hại nặng.