Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị tăng huyết áp

Huyết áp (HA) cao không có triệu chứng đặc hiệu, chỉ đo bằng huyết áp kế mới biết. Huyết áp kế thủy ngân là đúng nhất, rồi đến huyết áp kế đồng hồ; các huyết áp kế “hiện số” không chính xác bằng. Người bệnh có thể nằm hay ngồi, sau bữa ăn 15 phút, nghỉ ngơi 5 phút. Khi xả hơi ra, nghe thấy tiếng đập đầu tiên, dù nhỏ, là HA tâm thu, tiếp tục xả hơi đến khi không còn tiếng đập nữa là HA tâm trương.

Bảng 1: Phân loại tăng huyết áp theo trị số huyết áp

THA nhẹ	HA tâm thu	HA tâm trương
THA vừa và nặng	140-180	90-105
THA nặng	> 180	> 105
	> 200	> 115

 

 

 

  (Các chữ viết tắt:     THA = tăng huyết áp

                                    HATTr = huyết áp tâm trương;

                                    HATTh = huyết áp tâm thu)

Khi đo một người, thấy tăng HA nhẹ (140 – 180 và/hoặc 90 – 105), không nên cho thuốc ngay, mà phải đo đi đo lại nhiều lần như sau: 

Tất nhiên là nếu HA cao nhiều (tăng HA vừa và nặng, HA tâm thu trên 180 và/hoặc HA tâm trương 105), thì cần cho thuốc ngay mà không cần qua những bước trên.

Trước một người bệnh tăng HA, việc đầu tiên là khám lâm sàng kỹ, nhằm 2 mục đích sau:

Một là tìm nguyên nhân, nhất là ở những bệnh nhân trẻ, 40 tuổi trở xuống. Việc này ít có kết quả, vì chỉ có 5% người tăng HA là tìm được nguyên nhân.

Hai là đánh giá ảnh hưởng của tăng HA lên các cơ quan đích, chủ yếu là tim, não, thận và các mạch máu.

Phải khám toàn diện, đừng quên:

– Hỏi xem có dùng những thuốc có thể gây tăng HA?

– Tăng HA có thành cơn?

– Tim: khó thở? nghe, điện tim, X quang

– Não: liệt? các dấu hiệu khu trú?

– Mắt: đáy mắt? mất nhìn hoặc rối loạn nhìn?

– Xét nghiệm nước tiểu tìm protein và glucose, cặn lắng hoặc cặn Addis.

– Xét nghiệm máu: glucose, cholesterol, hemoglobin, kali, acid uric, creatinin.

Điều trị tăng HA gồm hai phần:

1. Điều chỉnh cách sống cho hợp lý: theo tám lời khuyên sau:

+ Chế độ ăn giảm muối hoặc ít muối, 4-5 gam/ngày (người thường ăn 8-10 gam/ngày).

+ Bỏ hoàn toàn thuốc lá; giảm rượu và bia.

+ Tăng vận động thể lực: thể dục thể thao, khí công, yoga, thái cực quyền. Tập vừa với sức mình.

+ Giữ tinh thần lạc quan, bình tĩnh.

+ Ăn vừa mức, đừng để béo quá.

+ Hạn chế ăn mỡ động vật, chuyển sang xào nấu bằng dầu lạc, dầu vừng, dầu cám.

+ Đo HA mỗi tuần một lần (nếu có điều kiện, thì đo hàng ngày).

+ Uống thuốc theo lời dặn của thầy thuốc.

2. Dùng thuốc: có thể bắt đầu bằng một trong những thuốc thiết yếu sau:

Bảng 2: Chọn thuốc chống THA tùy theo bệnh có sẵn

Bệnh có trước	Lợi tiểu	Chẹn Bêta	ƯCMC	Kháng Calci	Chẹn Alpha
Đái tháo đường Gút Loạn mỡ máu Bệnh tim TMCB Suy tim Hen Bệnh động mạch Hẹp động mạch thận	Th.dõi Không Tr.cãi Được Được Được Được Được	Th.dõi Được Tr.cãi Được Được Được Được Được	Được Được Được Được Được Được Th.dõi Không	Được Được Được Được Theo dõi Được Được Được	Được Được Được Được Được Được Được Được

WCMC = ức chế men chuyển; Tr.cãi = tranh cãi;

Th. dõi = theo dõi; TMCB = thiếu máu cục bộ

+ Hydroclorothiazid 25mg, uống ½ viên đến 1 viên mỗi lần, uống 2 lần/24 giờ, không cần dùng liều cao hơn. Nhớ bù kali bằng thức ăn hoặc thuốc.

+ Atenolol viên 50mg, 1 viên/24 giờ, về sau, nếu cần, tăng lên 2 viên/24 giờ. Chú ý chống chỉ định: hen phế quản, tim chậm dưới 60, suy tim nặng.

+ Propranolol cũng trong nhóm này, nhưng không tốt bằng.

+ Captopril 25mg, 1-2 viên/24 giờ.

+ Nifedipin 10mg, 1-2 viên/24 giờ. Thuốc này, dưới tên là Adalabe, làm hạ huyết áp rất nhanh, nên người bệnh hay khó chịu (trống ngực, tụt huyết áp … )

+ Amlodipin 5mg, làm hạ HA mạnh, những từ từ tránh được những khó chịu trên.

+ Methyldopa 250mg, dùng tiện lợi cho người có thai, suy thận, uống 1-2 viên/24 giờ.

+ Reserpin 0,1mg, bắt đầu 1 viên/24 giờ, về sau 1-2 viên/24 giờ.. Reserpin làm hạ HA chậm và kéo dài nhưng có nhiều tác dụng không mong muốn.

Chọn thuốc nào còn tùy cơ địa, bệnh kèm theo, khả năng mua … (bảng 2) và phần Dược của sách này. Các thuốc trên có thể kết hợp, tốt nhất là kết hợp hydroclorothiazid với một trong những thuốc khác.

3. Dùng thuốc cho đến bao giờ? Đa số phải dùng mãi mãi. Nhưng khi HA đã xuống bình thường được 1-2 tháng, có thể giảm liều từ từ, đồng thời đo HA luôn để điều chỉnh liều lượng. Không bao giờ nên ngừng thốc đột ngột. Còn cách sống hợp lý thì phải theo suốt đời.

Theo Hướng dẫn điều  trị và sử dụng thuốc