Dị ứng thuốc: sốc phản vệ nguyên nhân, triệu chứng, cách phòng ngừa

Dị ứng thuốc là phản ứng bất thường của hệ thống miễn dịch của cơ thể với một số loại thuốc uống, chích, bôi hoặc với một số chất cụ thể có trong thuốc dẫn đến các phản ứng quá mức gây hại cho cơ thể người khi dùng hoặc tiếp xúc với những loại thuốc này.

Mọi loại thuốc đều có thể gây ra những phản ứng dị ứng, tuy nhiên tình trạng này hay gặp nhất ở thuốc kháng sinh, thuốc chống co giật, chống viêm không steroid và các thuốc điều trị gout.

Đây một biến chứng rất hay gặp trong qua trình điều trị bệnh. Biểu hiện của dị ứng với thuốc rất đa dạng, các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến nhất là nổi mề đay, phát ban hoặc sốt. Tình trạng này có thể gây ra các phản ứng nghiêm trọng gây đe dọa đến tình trạng đe dọa tính mạng hoặc gây ảnh hưởng lên nhiều cơ quan của cơ thể như sốc phản vệ, suy thận,…

Bên cạnh đó, tình trạng này hay bị nhầm với tác dụng phụ của thuốc, một phản ứng có thể xảy ra đã biết được ghi trên nhãn thuốc. Tình trạng dị ứng cũng khác với ngộ độc thuốc do dùng thuốc quá liều.

Các triệu chứng của dị ứng thuốc

Các dấu hiệu và triệu chứng của dị ứng nghiêm trọng thường xảy ra trong khoản một giờ sau khi sử dụng thuốc. Các phản ứng khác có thể xảy ra sau đó vài giờ, vài ngày hoặc vài tuần.

Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến bao gồm:

+ Phát ban da

+ Nổi mề đay trên da

+ Sốt

+ Ngứa

+ Sưng tấy

+ Thở khò khè, khó thở

+ Sổ mũi

+ Ngứa, chảy nước mắt

Sốc phản vệ

Sốc phản vệ là một phản ứng hiếm gặp, đe dọa tính mạng do dị ứng với thuốc gây ra rối loạn chức năng lan rộng của các hệ thống cơ thể. Các dấu hiệu và triệu chứng của sốc phản vệ bao gồm:

+ Co thắt đường thở và cổ họng, gây khó thở

+ Đau quặn bụng và nôn mửa

+ Tiêu chảy

+ Mạch nhanh và yếu

+ Giảm huyết áp

+ Chóng mặt

+ Co giật

+ Mất ý thức

Các tình trạng khác

Các phản ứng ít phổ biến hơn xảy ra sau khoảng vài ngày hoặc vài tuần kể từ sau khi sử dụng thuốc và có thể kéo dài một thời gian sau khi ngừng dùng thuốc.

Các triệu chứng bao gồm:

+ Bệnh huyết thanh có thể gây sốt, đau khớp, phát ban, sưng tấy, buồn nôn

+ Thiếu máu do thuốc, giảm lượng hồng cầu có thể gây mệt mỏi, nhịp tim không đều, khó thở và các triệu chứng khác

+ Viêm thận (viêm thận) có thể gây sốt, tiểu ra máu, sưng tấy khắp cơ thể, lú lẫn cùng các triệu chứng khác

+ Phát ban do thuốc với tăng số lượng bạch cầu ưa axit hoặc các triệu chứng toàn thân (DRESS) dẫn đến phát ban, số lượng bạch cầu cao, sưng tấy khắp cơ thể, sưng hạch bạch huyết tái phát nhiễm trùng viêm gan không hoạt động

+ Phù Quincke:

Phù Quincke là một dạng mề đay khổng lồ với các biểu hiện sưng phù cục bộ dưới da, có thể gây ngứa và đau nhức. Phù Quincke thường xuất hiện ở những vùng da mỏng, môi, cổ, quanh mắt, bụng, các chi, bộ phận sinh dục…

Kích thước phù Quincke thường to, có khi bằng bàn tay, Phù Quincke biểu hiện ở mặt, thường khiến người mắc sưng to 2 mí mắt, môi và da mặt, kèm theo triệu chứng đau đầu, buồn nôn.

Phù Quincke còn biểu hiện ở họng, thanh quản – đây là tình trạng bệnh gây nguy hiểm nhất cho bệnh nhân gây khó thở, ho khan, mặt mất máu và tím tái. Bệnh nghiêm trọng có thể làm co thắt khí quản khiến bệnh nhân bị nghẹt thở, có thể tử vong nếu không được cấp cứu và chữa trị nhanh chóng

Phù Quincke đường tiêu hóa còn khiến bệnh nhân tiêu chảy, nôn ói dữ dội.

+ Hội chứng hồng ban đa dạng có bọng nước (Hội chứng Stevens – Johnson):

Đây là phản ứng dị ứng nặng, nguy hiểm. Hội chứng này có thể xuất hiện sau khi dùng thuốc vài giờ đến nhiều ngày sau đó.

Người bệnh thấy mệt mỏi, ngứa khắp người, có cảm giác nóng ran, sốt cao, nổi ban đỏ, nổi các bọng nước trên da, các hốc tự nhiên như mắt, miệng, họng, bộ phận sinh dục dẫn tới viêm loét, hoại tử niêm mạc các hốc này

Có thể kèm theo tổn thương gan thận, thể nặng có thể gây tử vong.

+ Hội chứng hoại tử tiêu thượng bì nhiễm độc (Hội chứng Lyell):

Hội chứng Lyell cũng là một trong những phản ứng nặng, có thể xuất hiện vài giờ đến vài tuần sau khi dùng thuốc.

Người bệnh cảm thấy mệt mỏi, mất ngủ, sốt cao, ngứa khắp người, trên da xuất hiện các mảng đỏ, đôi khi có các chấm xuất huyết, vài ngày sau, lớp thượng bì tách khỏi da, khẽ động tới là trợt ra từng mảng

Có thể gây viêm gan, thận, tình trạng người bệnh thường rất nặng, nhanh dẫn tới tử vong.

Nguyên nhân gây dị ứng thuốc

Dị ứng xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể xác định nhầm một loại thuốc là một chất có hại, chẳng hạn như vi rút hoặc vi khuẩn. Để bảo vệ cơ thể hệ miễn dịch sẽ gây ra cấc kích thích nhằm giải phóng một loại kháng thể đặc hiệu cho loại thuốc đó.Các kháng thể đặc hiệu này đã đánh dấu loại thuốc mà hệ miễn dịch cho là có hại. Điều này có thể xảy ra vào lần đầu tiên sử dụng thuốc, nhưng đôi khi tình trạng này không xuất hiện ngay lần đầu mà biểu hiện sau nhiều lần cơ thể tiếp xúc với loại thuốc đó.

Trong lần tiếp theo dùng thuốc, hệ thống miễn dịch sẽ nhận biết được và trực tiếp tấn công vào chất đó. Hóa chất do hoạt động này tiết ra gây ra các dấu hiệu và triệu chứng liên quan đến phản ứng dị ứng.

Một số bằng chứng cho thấy rằng chỉ với liều lượng nhỏ của một loại thuốc trong thực phẩm, chẳng hạn như thuốc kháng sinh cũng có thể dẫn đến hệ thống miễn dịch tạo ra kháng thể chóng lại nó.

Các nhà nghiên cứu tin rằng một số loại thuốc có thể liên kết trực tiếp với một loại tế bào bạch cầu nhất định trong hệ thống miễn dịch được gọi là tế bào T. Điều này dẫn đến sự giải phóng các hóa chất có thể gây ra phản ứng dị ứng trong lần đầu tiên sử dụng thuốc.

Các loại thuốc dễ gây dị ứng

Tuy bất kỳ loại thuốc nào cũng có thể gây ra phản ứng dị ứng, nhưng một số loại thuốc nhất định có tỉ lệ gây dị ứng cao hơn:

+ Thuốc kháng sinh, chẳng hạn như penicillin

+ Thuốc hóa trị để điều trị ung thư

+ Thuốc giảm đau, chẳng hạn như aspirin, các loại thuốc chống viêm không steriod như ibuprofen (Advil, Motrin IB) và naproxen sodium (Aleve)

+ Thuốc ức chế miễn dịch, chẳng hạn như thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp

Các phản ứng tương tự

Đôi khi các phản ứng với thuốc có thể có các dấu hiệu và triệu chứng gần giống như khi bị dị ứng, nhưng phản ứng với thuốc không được kích hoạt bởi hoạt động của hệ thống miễn dịch. Tình trạng này được gọi là phản ứng quá mẫn với thuốc không dị ứng hoặc phản ứng giả dị ứng.

+ Aspirin

+ Thuốc nhuộm được sử dụng trong các bài kiểm tra hình ảnh (Thuốc cản quang dùng trong chuẩn đoán X – quang)

+ Thuốc giảm đau nhóm opioids

+ Thuốc gây tê cục bộ

Nhũng người dễ bị di ứng với thuốc

Bất cứ ai cũng có thể có phản ứng dị ứng với thuốc nhưng nếu có một vài yếu tố dưới có thể làm tăng nguy cơ mắc phải dị ứng thuốc hơn:

+ Có tiền sử dị ứng, chẳng hạn như dị ứng thực phẩm hoặc viêm mũi dị ứng

+ Tiền sử gia đình bị dị ứng thuốc

+ Đã từng có phản ứng dị ứng với một số loại thuốc

+ Dùng thuốc liều cao, sử dụng lặp đi lặp lại hoặc sử dụng kéo dài một loại thuốc kháng sinh nào đó

+ Một số bệnh thường liên quan đến phản ứng dị ứng thuốc, chẳng hạn như nhiễm HIV hoặc virus Epstein-Barr

Cách phòng ngừa

Nếu bị dị ứng cách phòng ngừa tốt nhất là tránh dùng loại thuốc đã từng gây dị ứng hoặc các loại thuốc tương tự. Các cách để có thể thực hiện bảo vệ mình khỏi bị dị ứng

+ Thông báo cho nhân viên y tế khi đi khám hoặc chữa bệnh. Hãy chắc chắn rằng tình trạng dị ứng thuốc của bản thân được ghi rõ ràng trong hồ sơ y tế của mình.

+ Đeo vòng tay cảnh báo dị ứng. Đeo vòng đeo tay cảnh báo y tế giúp những người xung quanh biết rằng bản thân có thể hoặc đang bị dị ứng. Việc này có thể giúp mọi người xung quanh biết bạn đang bị dị ứng trong trường hợp phản ứng dị ứng khiến bạn không thể nói được.

Khi nào cần đến gặp bác sĩ

Gọi 115 hoặc trợ giúp y tế khẩn cấp nếu gặp các dấu hiệu của phản ứng dị ứng với thuốc nghiêm trọng hoặc nghi ngờ bản thân đang bị sốc phản vệ sau khi sử dụng thuốc.

Hãy đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt ngay khi xuất hiện các triệu chứng, biểu hiện của dị ứng thuốc.

BÀI CÙNG CHỦ ĐỀ:

Phòng dị ứng do thuốc

Thuốc chống dị ứng clorpheniramin, thận trọng khi sử dụng

Chọn đúng thuốc trị viêm mũi dị ứng

Bí quyết điều trị khi bị dị ứng phấn bướm

Chống dị ứng da mặt, nổi mụn do đeo khẩu trang ngừa dịch Covid-19 cả ngày

Yhocvn.net (Lược dịch theo mayoclinic)