Điều trị bệnh sốt rét nặng, sốt rét nặng huyết sắc tố, sốt rét ác tính

Tiêu chuẩn để xác định sốt rét nặng (Theo who – 1985): Là sốt rét có 1 hay nhiều trong 10 dấu hiệu sau đây được xem là sốt rét nặng:

Sốt rét nặng có biến chứng ở một hay nhiều nội tạng bị tổn thương như  não, thận, gan…… Theo khuyến cáo của Bộ Y tế 1/1995, sốt rét nặng là trường hợp mắc sốt rét có một hoặc nhiều triệu chứng đe dọa ác tính dưới đây được sắp xếp thứ tự khả năng xảy ra nhiều hay ít:

– Sốt cao liêu tục, sốt chồng cơn

– Rối loạn tâm thần nhẹ thoáng qua

– Mất ngủ trắng đêm

– Vã mồ hôi đầm đìa

– Li bì, khờ khạo hoặc kích thích vật vã, sảng

– Nhức đầu dữ dội

– Nôn nhiều

– Mật độ KST cao lớn hơn 40.000l/1ul máu, có thể phân liệt ở máu ngoại vi.

– Tiêu lỏng nhiều lần trong ngày

– Thiếu máu nhanh chóng

Một số thể bệnh nặng thường gặp

Sốt rét nặng có biến chứng nào (sốt rét ác tính – SRAT)

– Suy thận, suy hô hấp, nôn.

Là thể bệnh nguy kịch nhất, chủ yếu là bệnh cảnh của tổn thương não và các phủ tạng khác, thường do P. falciparum gây nên. Bệnh có tỷ lệ tử vong cao.

Triệu chứng lâm sàng

– Khở phát: thường theo hai cách

+ Đột ngột: bệnh nhân sốt 1 -2 ngày rồi nhanh chóng đi vào hôn mê, co giật

+ Từ từ: thường biểu hiện như một cơn sốt rét sơ nhiễm kéo dài hàng ngày do không được chẩn đoán và điều trị sớm.

– Toàn phát

Các triệu chứng ở não và màng não

– Rối loạn tâm thần: lo lắng, lú lần đầu dần đi vào hôn mê, co giật. Hoặc đột ngột rối loại ý thức rồi hôn mê.

Các bệnh đi kèm

• Thiếu máu, lách to, gan to (mấp mé bờ sườn), mềm.
• Suy thận, suy hô hấp, nôn, ỉa chảy, mạch nhanh, nhỏ, huyết áp hạ là rất hay gặp. Sốc có thể xuất hiện và là nguyên nhân gây tử vong.

Sốt rét nặng huyết sắc tố (SRĐHST)

Là một thể đặc biệt của sốt rét có huyết tán cấp, đái huyết sắc tố, thiếu máu nặng dễ dẫn tới truỵ tim mạch, suy thận cấp, tỷ lệ tử vong cao.

Điều kiện thuận lợi, sốt rét nặng huyết sắc tố thường xảy ra ở những người chưa có miễn dịch từ vùng không sốt rét đi vào vùng sốt rét nặng. Nó cũng thường gặp ở bệnh nhân bị sốt rét dai dẳng, không được điều trị và nuôi dưỡng chu đáo. Những người thiếu men G6PD dễ có nguy cơ bị Sốt rét nặng huyết sắc tố khi điều trị sốt rét với Quinine, Primaquine…

Lâm sàng:

– Các triệu chứng chủ yếu: bệnh cảnh của sốt rét. Bệnh cảnh của tan máu cấp diễn như sốt cao và rét run nhiều đợt, nước tiểu màu cà phê, thiếu máu nhanh, da và củng mạc mắt vàng.

– Các triệu chứng thứ yếu: hốt hoảng, lo sợ, nặng hơn thì vật vã mê sảng…..

Điều trị

Điều trị sốt rét nặng và sốt rét nặng có biến chứng (SRAT)

Mục đích của điều trị sốt rét nặng phải đạt được gồm:

Ức chế sự phát triển KSTSR thể vô tinh trong máu bệnh nhân. Đánh giá để đíều trị các biến chứng hiện có vừ dự phòng các biến chứng mới. Bởi vậy phải nhanh chóng đạt được nồng độ thuốc trong máu đủ để tiêu diệt KST. Bên cạnh đó điều trị biến chứng (hôn mê, suy thận) cũng rất quan trọng.

Điều trị đặc hiệu – Quinine: người lớn:

Quinine chlohydrate với liều tấn công 20mg/kg/pha vào huyết thanh ngọt 5% truyền giỏ giọt tinh mạch trong 4 giờ.

Sau đó, cứ 8 giờ lại truyền tĩnh mạch 1 liều l0mg/kg cho tới khi ra khỏi hôn mê.

Nếu bệnh nhên đã uống được thì ngừng truyền để dùng thuốc viên với đủ 7 ngày.

Hoặc: Quinine dichlohydrate (hoặc Quinoserum) 20 – 30 mg/kg/24 giờ pha trong 5 – 10ml/kg dung dịch đường 5% chia 3 lần truyền tĩnh mạch. Truyền cho tới khi ra khỏi hôn mê chuyển sang uống cho đủ 7 ngày.

Trẻ em và phụ nữ có thai: liều như nguời lớn.

– Artesunat ống 60mg (tiêm tĩnh mạch): ngày đầu 2 ống chia 2 lần (Ống sau cách ống đầu 4-6 giờ). 4 ngày sau mỗi ngày 1 ống.

Điều trị các biến chứng:

Hạ nhiệt, chống co giật, chống phù não, chống thiếu máu, chống mất nước và rối loạn điện giải, chống suy hô hấp, chống CIVD, chống bội nhiễm và chống loét: sử dụng kháng sinh kết hợp với vệ sinh thân thể và sử dụng giường chống loét cho bệnh nhân. Ngoái ra, cần đặt ống thông dạ dày để bảo đảm dinh dưỡng đầy đủ.

Về cơ bản điều trị sốt rét nặng huyết sắc tố cũng giống với điều trị sốt rét ác tính. Tuy nhiên, có những chú ý sau đây:

– Thuổc điều trị sốt rét chỉ dùng arte-sunat (tiêm tinh mạch) liều lượng như điều trị sốt rét ác tính. Đây là thuốc làm giảm KSTSR nhanh và không gây biến chứng đái huyết sắc tố. Trong điều trị các biến chứng phải đặc biệt chú ý chống thiếu máu và chống suy thận với các phương pháp có thể (truyền đủ dịch, lợi tiểu, lọc màng bụng, thận nhân tạo…).

Điều trị bệnh sốt rét nặng sốt rét nặng huyết sắc tố, sốt rét ác tính

PGS.TS. Cao Văn Việt – Ths. Nguyễn Văn

Bài liên quan: Phòng chống bệnh sốt xuất huyết Dengue/ sốt Dengue

Yhocvn.net