Vai trò của thực phẩm chức năng, dược phẩm dinh dưỡng và thực phẩm bổ sung đối với sức khỏe đường ruột

Xã hội ngày càng phát triển kéo theo sự xuất hiện của nhiều chứng bệnh cũng như các nghiên cứu phòng chống và nâng cao sức khỏe, sức đề kháng của con người. Bài viết dưới đây trân trọng giới thiệu tóm tắt đến quý độc giả công dụng của thực phẩm chức năng, thực phẩm bổ sung, dược phẩm dinh dưỡng với sức khỏe đường ruột.

Bộ Y tế Việt Nam định nghĩa thực phẩm chức năng: là thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng của các bộ phận trong cơ thể người, có tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy cơ gây bệnh. Tuỳ theo công thức, hàm lượng vi chất và hướng dẫn sử dụng, thực phẩm chức năng còn có các tên gọi sau: thực phẩm bổ sung vi chất dinh dưỡng, thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khoẻ, sản phẩm dinh dưỡng y học.

            Thói quen và xu hướng ăn uống trong sản xuất và tiêu thụ thực phẩm có tác động đến sức khỏe, môi trường và xã hội. Chế độ ăn uống có ảnh hưởng đến sức khỏe đường ruột. Các biến chứng đường ruột, như viêm loét đại tràng, bệnh crohn, hội chứng ruột kích thích và celiac kháng trị liệu gluten, là kết quả của sự phát triển quá mức và mất cân bằng của hệ vi khuẩn đường ruột và có liên quan đến chế độ ăn. Đáng chú ý, đường tiêu hóa là vô trùng khi sinh ra; hệ vi sinh đường ruột phát triển sau khi sinh, với tỷ lệ khuẩn lạc thay đổi tùy theo các yếu tố như chế độ vệ sinh, dinh dưỡng trẻ sơ sinh, sử dụng kháng sinh, chế độ ăn uống và tuổi tác. Sức khỏe đường ruột xác định sức khỏe tổng thể của một cá nhân. Ruột người có các chức năng sau: (a)phân hủy thức ăn thành chất dinh dưỡng, (b) tạo điều kiện cho việc hấp thụ chất dinh dưỡng vào máu qua thành ruột và (c) ngăn chặn các phân tử lạ và độc hại xâm nhập vào máu. Trục trặc ruột, do đó, có tác động tiêu cực trực tiếp đến sức khỏe con người. Đánh giá này tập trung vào vai trò của thực phẩm chức năng, dược phẩm và thực phẩm bổ sung trong sức khỏe đường ruột.

            Theo“Hướng dẫn chế độ ăn kiêng thực phẩm của Cơ quan an toàn thực phẩm châu Âu” (EFSA), hầu hết các nước thành viên EU đều gặp các vấn đề sức khỏe liên quan đến chế độ ăn uống, mắc các bệnh tim mạch, thừa cân/béo phì, rối loạn lipid máu, tăng huyết áp, tiểu đường tuýp 2, loãng xương và sâu răng. Bên cạnh đó, phụ gia thực phẩm, độc tố và mầm bệnh thực phẩm mới nổi tiềm ẩn trong các sản phẩm tươi sống và thực phẩm chế biến là một mối đe dọa khác. Mặt khác, dân số ngày càng già hóa ở châu Âu đòi hỏi các loại thực phẩm khác nhau để lão hóa khỏe mạnh. Tăng hấp thu năng lượng, chế độ ăn uống không cân bằng và thực phẩm chế biến cao được sử dụng trong các sản phẩm thức ăn nhanh là những vấn đề lớn mà EU và các nước phát triển khác như Hoa Kỳ phải khắc phục. Mặc dù người tiêu dùng nhận thức được mối liên hệ giữa ăn uống và sức khỏe, nhưng họ mong đợi những tác động rõ rệt của việc tiêu thụ một sản phẩm cụ thể đối với sức khỏe và có xu hướng mua thực phẩm dựa trên sự tiện lợi. Gần đây, các nhà sản xuất thực phẩm đã bắt đầu đưa tiêu chí sức khỏe vào việc phát triển các loại thực phẩm chức năng, một sản phẩm thực phẩm có lợi ích tích cực sức khỏe. Thực phẩm truyền thống ngày càng được coi là lành mạnh và kết quả là, sự quan tâmvà nhu cầu của công chúng đối với tác động dinh dưỡng và sức khoẻ đã gia tăng.

Thực phẩm và sức khỏe

Thói quen ăn uống phát triển từ trẻ sơ sinh. Trên thực tế, người ta biết rằng, các giai đoạn ban đầu của cuộc sống (thời kỳ trong tử cung và năm đầu tiên của cuộc đời) rất nhạy cảm với các yếu tố dinh dưỡng. Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ đến sáu tháng, thời gian cho con bú kéo dài đến hai năm hoặc lâu hơn kết hợp với việc cho ăn bổ sung cân bằng (CF), được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhấn mạnh là biện pháp quan trọng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, có tác động hiệu quả nhằm giảm nguy cơ phát triển các bệnh mãn tính. Trẻ em sau hai tuổi nên được cho ăn một chế độ ăn cân bằng dinh dưỡng tương tự như người lớn, đặc biệt là chế độ ăn ít đường, muối và chất béo, và giàu carbohydrate, trái cây và rau quả.

Phát triển thói quen thực phẩm là một quá trình phức tạp có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như khu vực, tôn giáo, cấu trúc và thói quen gia đình, thu nhập, giá cả, mức độ căng thẳng và tiến bộ công nghệ. Một số nghiên cứu dịch tễ học trong 50 năm qua đã chỉ ra rằng, chế độ ăn uống chủ yếu là trái cây, rau và chất xơ (thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật) ngăn ngừa và giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính (ví dụ như bệnh tim mạch, béo phì, tiểu đường) và thúc đẩy sức khỏe con người. Một loạt các nghiên cứu khoa học liên kết thực phẩm có nguồn gốc thực vật và sức khỏe trên toàn thế giới đã thừa nhận rằng, các hợp chất hoạt tính sinh học thực vật có chất chống oxy hóa và các đặc tính lành mạnh khác.

Ăn nhiều trái cây, rau và ngũ cốc có liên quan mạnh mẽ đến việc giảm nguy cơ phát triển các bệnh mãn tính, chẳng hạn như ung thư và bệnh tim mạch (CVD), những nguyên nhân gây tử vong cao nhất ở châu Âu, Hoa Kỳ và ở hầu hết các nước công nghiệp phát triển. Người ta ước tính, một phần ba số ca tử vong do ung thư ở các nước công nghiệp có thể tránh được thông qua các công thức ăn uống phù hợp. Điều này cho thấy, thay đổi hành vi ăn uống, chẳng hạn như tăng tiêu thụ trái cây, rau quả và ngũ cốc nguyên hạt, và những thay đổi liên quan đến lối sống, là những chiến lược thiết thực để giảm đáng kể tỷ lệ mắc ung thư. Có một lượng lớn tài liệu khoa học nhất quán, nhưng không phổ biến, liên kết chế độ ăn nhiều rau và trái cây với nguy cơ ung thư, đặc biệt là ung thư biểu mô của đường tiêu hóa và đường hô hấp. Dựa trên kết quả từ 206 nghiên cứu dịch tễ học ở người và 22 nghiên cứu trên động vật, tác dụng tương tự của chế độ ăn với thành phấn chủ yếu là thực vật phù hợp với bệnh ung thư dạ dày, thực quản, phổi, khoang miệng và hầu họng, nội mạc tử cung, tuyến tụy và đại tràng. Các loại rau hoặc trái cây thường chống ung thư là rau sống, tiếp theo là thực vật họ hành, cà rốt, rau xanh, rau họ cải và cà chua.

            Các bệnh tim mạch (CVD, bao gồm bệnh tim và đột quỵ) là nguyên nhân chính gây tử vong, có tác động rất tiêu cực đối với cả sức khỏe con người và chi phí xã hội cộng đồng ở các nước phương Tây. Các bệnh tim mạch và khối u góp phần vào hơn 60% tử vong ở các nước kinh tếphát triển. Ở các nước này, CVD có được đặc tính về tỷ lệ dịch và vượt qua các bệnh truyền nhiễm về tỷ lệ tử vong. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, các loại oxy phản ứng (ROS) trong cơ chế sinh bệnh của cả bệnh tim cấp tính và mãn tính là kết quả của stress oxy hóa tích lũy. Đặc biệt, quá trình oxy hóa lipoprotein mật độ thấp (LDL), sau này phát ra từ các chất béo, chất béo chuyển hóa và các sản phẩm thịt, có vai trò chính trong sinh bệnh học của bệnh xơ vữa động mạch và bệnh tim mạch thông qua sự khởi đầu của quá trình hình thành mảng bám.

            Các yếu tố nguy cơ quan trọng đối với CVD bao gồm béo phì, mức cholesterol trong máu cao, huyết áp cao và bệnh tiểu đường loại 2. Nguy cơ mắc bệnh CVD tăng lên không chỉ do chế độ ăn uống kém, mà còn bởi thói quen sinh hoạt như hút thuốc và uống rượu. Những người có chế độ ăn uống lành mạnh, lối sống năng động, không hút thuốc và không đam mê tiêu thụ rượu quá mức có xu hướng giảm nguy cơ mắc bệnh CVD. Người ta cũng biết rằng, chế độ ăn uống dẫn đến tăng nồng độ cholesterol toàn phần, LDL-cholesterol và triacylglycerol trong huyết thanh, đồng thời dẫn đến giảm nồng độ HDL-cholesterol, dẫn đến giảm nguy cơ mắc bệnh mạch vành. Do đó, điều trị tăng cholesterol máu tập trung vào việc tăng bài tiết phân và axit mật, giảm tổng hợp cholesterol ở gan thông qua điều chỉnh chế độ ăn uống.

            Kiểm soát huyết áp cũng rất quan trọng trong việc ngăn ngừa bệnh tim, bệnh thận và đột quỵ. Huyết áp bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố bao gồm xơ vữa động mạch, mất cân bằng hệ thống renin-angiotensin và tăng insulin máu, tăng lưu giữ natri trong cơ thể và tăng tốc độ xơ vữa động mạch. Do đó, một kế hoạch dinh dưỡng chung để giảm thiểu tăng huyết áp bao gồm đạt được và duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh; tiêu thụ một chế độ ăn giàu canxi, phốt pho, magiê và tiêu thụ đồ uống có cồn và natri trong chừng mực.

            Béo phì là một tình trạng y tế đặc trưng bởi sự tích tụ mỡ thừa trong cơ thể. Béo phì có liên quan đến giảm tuổi thọ và/hoặc gia tăng các vấn đề sức khỏe. Giảm cân ngày càng được công nhận là mang lại lợi ích sức khỏe lớn cho người thừa cân và có liên quan đến việc tăng tuổi thọ của những người bị biến chứng liên quan đến béo phì. Thừa cân và béo phì đã tăng lên trong 20 năm qua ở nhiều khu vực trên thế giới, đặc biệt là tỷ lệ béo phì ở thời thơ ấu. Dữ liệu từ “Lực lượng đặc nhiệm béo phì quốc tế” (IOTF) chỉ ra rằng, trên toàn thế giới, hơn 20 triệu trẻ em dưới sáu tuổi bị béo phì hoặc thừa cân. Béo phì là một vấn đề đa yếu tố và sự phát triển của nó là do nhiều tương tác giữa các gen và môi trường. Giảm cân bao gồm lựa chọn chế độ ăn uống phù hợp, bắt đầu hành vi ăn uống tốt và có một lối sống năng động.

            Sự phát triển ung thư, một quá trình lâu dài bao gồm nhiều yếu tố phức tạp với sự tiến triển từng bước, cuối cùng dẫn đến sự lây lan và phát triển không kiểm soát của các tế bào ung thư trên khắp cơ thể, được gọi là di căn. Các nghiên cứu dịch tễ học đã cung cấp bằng chứng thuyết phục rằng, chế độ ăn uống có thể thay đổi quá trình gây ung thư. Nghiên cứu trong phòng thử nghiệm đã chứng minh một số thành phần chế độ ăn uống hoạt tính sinh học hoặc các sản phẩm tự nhiên có khả năng ngăn ngừa ung thư. Ngoài ra, nhiều thành phần thực phẩm với lợi ích dinh dưỡng chưa được xác định đã được tìm thấy có tính chất chống đột biến và chống ung thư.

Thực phẩm chức năng

            Thực phẩm chức năng (TPCN) có bề ngoài tương tự như thực phẩm thông thường. Trước đây, TPCN được tiêu thụ như một phần của chế độ ăn uống bình thường. Tuy nhiên, trái ngược với thực phẩm thông thường, TPCN đã chứng minh lợi ích sinh lý và ngoài các chức năng dinh dưỡng cơ bản thì có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh mãn tính bao gồm duy trì sức khỏe đường ruột. Thực phẩm chức năngcó thể là sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên hoặc là thực phẩm trong quá trình chế biến được bổ sung thêm các chất “chức năng”. Do đó, TPCNcung cấp cho cơ thể lượng vitamin, chất béo, protein, carbohydrate cần thiết, vv…để hỗ trợ chức năng của cơ thể con người, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng, giảm bớt nguy cơ mắc bệnh.

Probiotic (men vi sinh), Prebiotic

            Một loạt các vi khuẩn sinh sống trong đường ruột có chức năng trao đổi chất và miễn dịch quan trọng, tất cả đều có ảnh hưởng rõ rệt đến tình trạng dinh dưỡng và sức khỏe của con người. Probioticlà “vi sinh vật sống”, khi ăn vào một số lượng nhất định, mang lại lợi ích sức khỏe vượt ra ngoài dinh dưỡng cơ bản vốn có. Men vi sinh thay thế được gọi là vi sinh vật sống thuộc loại sinh học tự nhiên thấp hoặc không có mầm bệnh, nhưng có chức năng quan trọng đối với sức khỏe củangười sử dụng.Vô số vi sinh vật sinh học (ví dụ, lactobacillus rhamnosus GG, lactobacillus reuteri, bifidobacteria, một số chủng của lactobacillus trong thực phẩm sinh học, đặc biệt là các sản phẩm sữa lên men) một số có lợi ích sức khỏe cao như trong phân lập lactobacillus plantarum (PCS20, PCS22, PCS25 và PCS26) với khả năng kháng khuẩn cao và điều hòa miễn dịch.

            Probiotic ban đầu được sử dụng để tác động đến sức khỏe con người thông qua thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột. Hiện nay, chế phẩm sinh học và tác dụng của chúng đối với sức khỏe con người đã được chứng minh cả trong các ma trận thực phẩm khác nhau và dưới dạng chế phẩm nuôi cấy vi khuẩn đơn hoặc hỗn hợp. Hơn nữa, các đặc tính tăng cường sức khỏe của men vi sinh hiện được biết là phụ thuộc vào chủng.

            Một nhóm chuyên gia quốc tế của Viện Khoa học Đời sống Quốc tế (ILSI) đã đánh giá và công bố về chức năng của các chế phẩm sinh học khác nhau trong bốn lĩnh vực của ứng dụng (con người), cụ thể là (i) chuyển hóa, (ii) viêm ruột mãn tính và chức năng, (iii) nhiễm trùng và (iv) dị ứng. Báo cáo ILSI đưa ra các ví dụ cụ thể chứng minh các lợi ích cũng như các hướng dẫn và khuyến nghị về việc thiết kế các nghiên cứu chế phẩm sinh học thế hệ tiếp theo, với mục đích chứng minh về lợi ích của chế phẩm sinh học. Probiotic đã được chứng minh là có ứng dụng làm giảm các triệu chứng dị ứng, ung thư , AIDS, nhiễm trùng đường hô hấp và đường tiết niệu.

            Hơn nữa, các phát hiện khác nhau cho thấy, chế phẩm sinh học có tác dụng tích cực trong việc giảm bớt các triệu chứng liên quan đến lão hóa, mệt mỏi, tự kỷ và giảm nguy cơ loãng xương, béo phì và có thể là bệnh tiểu đường tip 2. Những lợi thế của men vi sinh đối với sức khỏe chỉ có thể được nhận ra nếu lựa chọn chủng vi khuẩn hoặc sản phẩm phù hợp, và hướng dẫn liều lượng sản xuất thương mại, được tuân theo trong thực phẩm hoặc thuốc của con người.

            Nồng độ của men vi sinh cần thiết để đạt được hiệu quả lâm sàng thường được trích dẫn là 106 đơn vị hình thành khuẩn lạc (cfu) trên mililit trong ruột non và ≥ 108 cfu/g trong ruột kết. Liều điều trị bệnh cấp tính bằng một tác nhân sinh học cụ thể có thể thấp hơn hoặc cao hơn, theo thứ tự 10 lần hoặc 100 lần trở lên về mặt cfu. Trong các bệnh mãn tính hoặc miễn dịch (bệnh dị ứng, viêm và/hoặc miễn dịch), tác dụng của men vi sinh cũng phụ thuộc vào sự tương tác giữa các vi sinh vật tương ứng và hệ thống miễn dịch đường ruột cùng thời gian điều trị. Để đánh giá hiệu quả của men vi sinh, cần thiết phải xác định các nhóm mục tiêu cụ thể của các cá nhân với độ nhạy cao với tác dụng tiềm tàng của men vi sinh.

            Prebiotic là “thành phần lên men có chọn lọc, hoặc chất xơ cho phép thay đổi cụ thể, cả về thành phần và/hoặc hoạt động của hệ vi sinh đường tiêu hóa, mang lại lợi ích cho sức khỏe của người sử dụng”. Các tác dụng khác, cụ thể hơn của prebiotic đối với sức khỏe như ngăn ngừa tiêu chảy hoặc táo bón, điều chỉnh quá trình chuyển hóa của hệ vi khuẩn đường ruột, ngăn ngừa ung thư, tác dụng lên chuyển hóa lipid, kích thích hấp thụ khoáng chất và điều hòa miễn dịch. Prebiotic tạo thành một nhóm các thành phần carbohydrate đa dạng, chưa được hiểu rõ về nguồn gốc, hồ sơ lên men và liều lượng cần thiết cho các ảnh hưởng sức khỏe, mặc dù cung cấp giá trị dinh dưỡng và dược phẩm. Ngày nay, chỉ có các oligosacarit bifidogen,oligosaccharides không tiêu hóa (đặc biệt là inulin, sản phẩm thủy phân oligofstallose và (trans) galactooligosacarit), đáp ứng tất cả các tiêu chí để phân loại prebiotic. Trong vài năm gần đây, những nỗ lực làm cho sữa bột trẻ em giống sữa mẹ hơn bằng cách bổ sung chủ yếu là galactooligosacarit fructo.

            Probiotic và prebiotic có vai trò duy nhất trong dinh dưỡng của con người, chủ yếu tập trung tại hoạt động của hệ vi sinh vật xâm chiếm đường tiêu hóa của con người. Dùng thường xuyên men vi sinh hoặc prebiotic có thể tăng cường chức năng miễn dịch, cải thiện tính toàn vẹn đại tràng, giảm tỷ lệ mắc và thời gian nhiễm trùng đường ruột, phản ứng dị ứng được điều chỉnh xuống, cải thiện tiêu hóa.

Cơ chế hoạt động của chế phẩm sinh học

            Trong khi chế phẩm sinh học đang thu hút sự quan tâm đáng kể như là lựa chọn thay thế cho thuốc kháng sinh hoặc thuốc chống viêm thì phương thức hoạt động của chúng chưa được hiểu rõ.Probiotic có thể điều chỉnh hệ thống miễn dịch của người sử dụng, ảnh hưởng trực tiếp đến các vi sinh vật khác hoặc tác động lên các sản phẩm vi sinh, sản phẩm chủ hoặc thành phần thực phẩm. Hiệu quả của một loại vi khuẩn phụ thuộc vào đặc tính trao đổi chất của nó, tập hợp các phân tử được phân bố ở bề mặt của nó, các thành phần mà nó tiết ra và các bộ phận không thể thiếu của vi sinh vật như DNA hoặc peptidoglycan.

Mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột

            Lối sống hiện đại có xu hướng áp đặt căng thẳng lên các hệ thống thích nghi di truyền qua hàng triệu năm. Việc tiêu thụ thực phẩm có chứa vi sinh vật đã giảm đáng kể và do đó, hệ thống miễn dịch niêm mạc đang phát triển phải đối mặt với các hệ vi sinh vật khác nhau, đặc biệt là ít mầm bệnh hơn so với người cổ đại. Sự gia tăng về tỷ lệ mắc và mức độ nghiêm trọng của dị ứng, các điều kiện như IBD ở phương Tây có liên quan đến sự gia tăng các tiêu chuẩn vệ sinh. Sự gia tăng này xảy ra đồng thời với việc giảm số lượng và thách thức lây nhiễm mà vật chủ đang phát triển.Việc thiếu tăng cường miễn dịch làm suy yếu sự phát triển của hệ thống miễn dịch và cho phép vật chủ phản ứng quá mức với hệ thực vật hồi sinh không chứa mầm bệnh, dẫn đến tổn thương viêm, dị ứng và/hoặc tự miễn dịch.

            Để chống lại những xu hướng này một cách trực tiếp, Tổ chức Y tế Thế giới hiện đang ủng hộ việc thực hiện các chiến lược kiểm soát bệnh thay thế như khai thác tiềm năng điều trị dự phòng và điều trị của vi khuẩn sinh học. Hầu hết các vi sinh vật sinh học, được phân lập từ các nguồn như phân của những người khỏe mạnh, an toàn cho con người và có sẵn trong hệ thống y tế. Do sự hoài nghi liên tục đối với các sản phẩm như vậy, các nhóm nghiên cứu của Liên minh Châu Âu được các nhóm nghiên cứu về lợi ích y tế tài trợ, các nhà khoa học và công nghệ đã thống nhất về các tiêu chí lựa chọn và đánh giá chế phẩm sinh học.

Dược phẩm

            Thuật ngữ “dược phẩm” do Stephen DeFelice, MD, người sáng lập và chủ tịch của Quỹ đổi mới trong y học (FIM) đưa ra. Thuật ngữ này được kết hợp bởi hai khái niệm”dinh dưỡng” và “dược phẩm” vào năm 1989. Còn Cranford, NJ. DeFelice định nghĩa dược phẩm là “một loại thực phẩm (hoặc một phần của thực phẩm) mang lại lợi ích y tế hoặc lợi ích cho sức khỏe, bao gồm cả việc phòng ngừa và/hoặc điều trị bệnh”.

             Khi TPCN hỗ trợ phòng ngừa và/hoặc điều trị (các) bệnh và/hoặc rối loạn khác với thiếu máu, nó được gọi là dược phẩm dinh dưỡng. Cần lưu ý rằng, không có định nghĩa quy định về thuật ngữ dinh dưỡng. Do đó, dược phẩm dinh dưỡng khác với bổ sung chế độ ăn uống ở các khía cạnh sau: (1) dược phẩm dinh dưỡng không chỉ phải bổ sung chế độ ăn mà còn phải hỗ trợ phòng ngừa và/hoặc điều trị bệnh và/hoặc rối loạn; và (2) dược phẩm dinh dưỡng được sử dụng làm thực phẩm thông thường hoặc là vật phẩm duy nhất của bữa ăn hoặc chế độ ăn uống. Thành phần dinh dưỡng đóng vai trò có lợi ngoài dinh dưỡng cơ bản, dẫn đến sự phát triển của khái niệm TPCN và dược phẩm dinh dưỡng. Một TPCN cho một người tiêu dùng có thể hoạt động như một chất dinh dưỡng cho người tiêu dùng khác. Ví dụ về dược phẩm dinh dưỡng bao gồm các sản phẩm sữa tăng cường (ví dụ: sữa) và trái cây họ cam quýt (ví dụ: nước cam).

            Một số chất thực phẩm có nguồn gốc tự nhiên đã được nghiên cứu trong liệu pháp điều trị ung thư. Vitamin E, selen, vitamin D, trà xanh, đậu nành và lycopene là những ví dụ về dược phẩm dinh dưỡng được nghiên cứu rộng rãi phục vụ sức khỏe con người. Trong khi nhiều hợp chất “tự nhiên” này đã được tìm thấy có tiềm năng trị liệu cao, các nghiên cứu trong tương lai nên bao gồm các thử nghiệm lâm sàng được thiết kế tốt nhằm đánh giá sự kết hợp của các hợp chất này để nhận ra khả năng hiệp lực có thể mà chúng mang lại cho sức khỏe con người.

            Axit béo không bão hòa đa (PUFA) (bao gồm axit béo omega-3 và omega-6) và chất phytochemical cũng đóng một vai trò quan trọng như các hợp chất hoạt tính sinh học trong chế độ ăn uống lành mạnh. Một thành phần PUFA cân bằng của thực phẩm ảnh hưởng đến các khía cạnh khác nhau của khả năng miễn dịch và trao đổi chất. Hơn nữa, sự tương tác giữa PUFA và các thành phần của microbiota ruột cũng có thể ảnh hưởng đến vai trò sinh học của chúng. Ví dụ, microbiota có thể biến đổi và ảnh hưởng đến sinh khả dụng và tác dụng của polyphenol. Chất phytochemical và các sản phẩm trao đổi chất của chúng cũng có thể ức chế vi khuẩn gây bệnh đồng thời kích thích sự phát triển của vi khuẩn có lợi, gây ra tác dụng giống như prebiotic. Tương tác giữa các thành phần thực phẩm chức năng, chẳng hạn như prebiotic, men vi sinh, phytochemical và microbiota đường ruột, có kết quả đối với sức khỏe con người.

Thực phẩm bổ sung

            Theo Đạo luật Giáo dục và Sức khỏe Bổ sung Chế độ Ăn kiêng Hoa Kỳ (DSHEA) năm 1994, thuật ngữ “bổ sung chế độ ăn uống” có thể được định nghĩa bằng cách sử dụng một số tiêu chí, cụ thể là (a) một sản phẩm (trừ thuốc lá) nhằm bổ sung cho chế độ ăn kiêng có hoặc chứa một hoặc nhiều thành phần ăn kiêng sau: vitamin, khoáng chất, thảo mộc hoặc thực vật khác, axit amin, chất ăn kiêng được con người sử dụng để bổ sung chế độ ăn uống bằng cách tăng tổng lượng ăn hàng ngày, hoặc cô đặc, chất chuyển hóa, thành phần, chiết xuất hoặc kết hợp các thành phần này; (b) một sản phẩm dùng để uống trong viên thuốc, viên nang, viên nén, hoặc dạng lỏng; (c) một sản phẩm không được đại diện để sử dụng như một loại thực phẩm thông thường hoặc là mặt hàng duy nhất của bữa ăn hoặc chế độ ăn uống; (d) bất cứ thứ gì được dán nhãn là “bổ sung chế độ ăn uống” và (e) các sản phẩm như thuốc mới được phê duyệt, kháng sinh được chứng nhận, hoặc sinh học được cấp phép được bán trên thị trường dưới dạng thực phẩm bổ sung hoặc thực phẩm trước khi phê duyệt, chứng nhận hoặc xin giấy phép.

            Theo DSHEA (1994), nhà sản xuất bổ sung chế độ ăn uống có trách nhiệm đảm bảo tính an toàn của sản phẩm trước khi đưa ra thị trường. Quy định này ràng buộc các nhà sản xuất đảm bảo thông tin nhãn sản phẩm là trung thực và không gây hiểu lầm.

            Nhiều quốc gia châu Âu đã áp dụng các tiêu chuẩn CODEX- bộ hướng dẫn quốc tế được đề xuất của Liên Hợp Quốc về bổ sung dinh dưỡng, xử lý thực phẩm, sản xuất và thương mại. So với hầu hết các nước công nghiệp khác, hầu như không có hạn chế về loại hoặc sức mạnh của các chất bổ sung dinh dưỡng có thể được mua ở Hoa Kỳ. Hạn chế đáng kể duy nhất khi bán các chất bổ sung là các nhà sản xuất không được khiếu nại liên quan đến bệnh và chữa bệnh mà không có sự chấp thuận của Cơ quan Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA). Và FDA chỉ chấp thuận một vài yêu cầu liên quan đến bệnh tật để bổ sung.

Các câu hỏi đặt ra là,một chất dinh dưỡng được sử dụng như một phần trong điều trị một loại bệnh cụ thể có thể được coi là thuốc hay không, trong khi chất dinh dưỡng tương tự được sử dụng để tăng cường sức khỏe (giảm nguy cơ mắc bệnh), có thể được coi là TPCN hoặc bổ sung chế độ ăn uống? Sự chồng chéo này cho thấy các liên kết tồn tại giữa TPCN và thuốc. Bằng chứng cho thấy,TPCN có chứa các thành phần hoạt động sinh lý, từ nguồn thực vật hoặc động vật, có thể tăng cường sức khỏe. Rõ ràng, tất cả các loại thực phẩm đều có chức năng, vì chúng cung cấp hương vị, mùi thơm hoặc giá trị dinh dưỡng. Sự quan tâm của người tiêu dùng đối với vai trò tăng cường sức khỏe của các loại thực phẩm cụ thể hoặc các thành phần thực phẩm có hoạt tính sinh lý được gọi là TPCN ngày càng tăng. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh TPCN không phải là viên đạn ma thuật hay thuốc chữa bách bệnh toàn cầu cho thói quen sức khỏe kém. Không có thực phẩm “tốt” hay “xấu”, nhưng có chế độ ăn tốt hay xấu.

Sức khỏe đường ruột

            Hoạt động đúng của đường tiêu hóa, bao gồm hoạt động hóa học và cơ bắp đều cần thiết cho sức khỏe. Rối loạn tiêu hóa đang gia tăng. Khoảng 38 triệu người Mỹ mắc phải một loạt các vấn đề về tiêu hóa như bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD), hội chứng ruột kích thích, bệnh celiac, dị ứng thực phẩm, viêm túi thừa, viêm loét đại tràng và bệnh crohn. Khoảng 25 triệu người Mỹ bị ợ nóng hàng ngày và ước tính 20% dân số trưởng thành mắc hội chứng ruột kích thích. Bệnh celiac từng được coi là hiếm gặp, hiện được cho là ảnh hưởng đến 1/133 người và dị ứng thực phẩm đã gia tăng đáng báo động.

Đường tiêu hóa (GI) như một hệ sinh thái

            Sự đồng tiến hóa đã dẫn đến một mối quan hệ cộng sinh giữa sinh vật nhân chuẩn và sinh vật nhân sơ với sự phát triển của các hệ thống tín hiệu theo hướng tinh vi của biểu mô niêm mạc và tế bào lympho trong đường ruột . Người ta ước tính hơn 400 loài vi khuẩn, được chia thành hai loại lớn, cụ thể là có lợi (ví dụ, bifidobacterium và lactobacillus) và những loài được coi là bất lợi (ví dụ, enterobacteriaceae và clostridium spp.) sống trong đường tiêu hóa của con người. Các sản phẩm cuối cùng của vi khuẩn lên men là các chất dinh dưỡng cần thiết cho niêm mạc bao gồm axit amin (arginine, cysteine và glutamine) và axit béo chuỗi ngắn (SCFA: acetate, propionate và butyrate). Các SCFA này đóng vai trò là nguồn năng lượng cho vật chủ, cung cấp 10-30% nhu cầu trao đổi chất cơ bản, bao gồm năng lượng cho tế bào gan, tế bào ruột kết và các mô ngoại biên chỉ với khoảng 5% bài tiết qua phân. Bên cạnh quá trình lên men, các sản phẩm trao đổi chất của hệ vi sinh vật bao gồm phức hợp vitamin K và B, sản xuất axit mật thứ cấp, trung hòa các chất gây ung thư trong chế độ ăn uống như nitrosamine và chuyển đổi thành các chất chuyển hóa hoạt động của một số tiền chất.

            Các microbiota ruột tự nhiên (autochthonous) hoạt động như một rào cản tiếp theo chống lại bất kỳ mầm bệnh tiềm ẩn (allochthonous) bằng cách cạnh tranh cho các chất dinh dưỡng và tuân thủ niêm mạc và bằng cách sản xuất các kháng nguyên (vi khuẩn), hoạt động chống lại mầm bệnh. Hơn nữa, đã xác định rõ ràng hệ thực vật đường tiêu hóa rất cần thiết cho việc bảo vệ niêm mạc và tăng cường miễn dịch. Vì đó là cơ quan trao đổi chất thích nghi và tái tạo nhất của cơ thể. Thành phần và hoạt động của hệ thực vật đường tiêu hóa ảnh hưởng đến cả sinh lý đường ruột và hệ thống. Sự phát triển bình thường và cân bằng nội môi của hệ thống miễn dịch dịch thể và tế bào yêu cầu một lượng vi khuẩn đường tiêu hóa phức tạp. Đó là sự tương tác giữa hệ thống miễn dịch niêm mạc và hệ vi sinh đường ruột duy trì trạng thái bình thường về mặt sinh lý hoặc kích hoạt cơ quan miễn dịch, dẫn đến việc tiết ra các kháng thể chống lại các kháng nguyên gây hại (vi sinh vật gây bệnh).

Ứng dụng mô hình tế bào ruột

            Các mô hình tế bào/đồng nuôi cấy chức năng liên quan đến sự tăng trưởng của các dòng tế bào trong cùng nuôi cấy, hoặc tiếp xúc trực tiếp với nhau trên màng hoặc gián tiếp nơi một dòng tế bào được nuôi cấy ở phía đỉnh của màng và dòng tế bào khác trên mặt dưới của màng (đáy) hoặc trên bề mặt của khay nạp hoặc khay nhận bằng nhựa trong các tấm tế bào đa giếng. Việc sử dụng các tế bào trong các hệ thống nuôi cấy bắt chước sự tồn tại tự nhiên của các tế bào đó trong một sinh vật.

            Do đó, có thể thử nghiệm tác động trực tiếp lên các tế bào, mô hoặc cơ quan của hóa chất, vi sinh vật và các sản phẩm của chúng. Sự pha trộn trực tiếp của các loại tế bào khác nhau trong nuôi cấy thường được tránh trong các hệ thống đồng nuôi cấy, cho phép các nhà khoa học mô hình hóa các tương tác như vậy in vitro. Các mô hình tế bào chức năng/đồng nuôi cấy đang ngày càng được công nhận trong khoa học, vì chúng bắt chước tổ chức cơ quan, mô và sinh lý bình thường trong cơ thể người.

Kết luận

            Nhìn chung, bài viết này thảo luận về dược phẩm/TPCN /thực phẩm bổ sung, đặc biệt là cần chế độ ăn uống phù hợp; Các vấn đề sức khỏe xung quanh việc không tuân thủ các mô hình ăn uống lành mạnh; Phát triển mới dược phẩm/TPCN/thực phẩm bổ sung với lợi ích sức khỏe mới, cơ chế hoạt động của các sản phẩm này; Phát triển các hệ thống nghiên cứu như mô hình tế bào nuôi cấy in vitro. Việc hình thành thói quen ăn uống mới bằng những kiến thức có được là cần thiết đế đạt được cáiđích cuối cùng là sức khỏe.

Yhocvn.net/Theo Tạp chí Thử nghiệm Ngày nay