Tại sao sốt xuất huyết trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ngày 21/7 cảnh báo, số ca mắc bệnh sốt xuất huyết trên thế giới có thể đạt mức cao kỷ lục trong năm nay, một phần là do sự nóng lên toàn cầu tạo môi trường có lợi cho loài muỗi truyền bệnh.

Sir Jeremy Farrar, nhà khoa học của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo: sốt xuất huyết có thể lây lan ở miền Nam nước Mỹ và miền Nam châu Âu trước năm 2030. Ông cho biết nhiệt độ ấm lên khiến muỗi mang mầm bệnh xâm nhập sâu hơn vào nhiều nước, làm gia tăng số ca mắc.

Vậy tại sao sốt xuất huyết trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng?

Chúng ta hãy cùng tìm hiểu để biết thêm chi tiết.

Sốt xuất huyết, căn bệnh lây lan nhanh nhất do muỗi truyền, đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp hạng là một trong 10 mối đe dọa sức khỏe cộng đồng hàng đầu toàn cầu. Nó đã lan sang 129 quốc gia, với 400 triệu ca nhiễm trùng hàng năm và 40.000 ca tử vong. Tại Bangladesh, bệnh sốt xuất huyết lần đầu tiên được ghi nhận là “sốt Dhaka” vào năm 1964, với đợt bùng phát chính thức đầu tiên xảy ra vào năm 2000.

Diễn biến dịch sốt xuất huyết năm nay rất bất thường. Hơn 50% tổng số ca bệnh được báo cáo vào tháng 10, trong khi trước đây, số ca sốt xuất huyết đã giảm vào khoảng thời gian này. Trong đợt bùng phát lớn nhất đất nước Bangladesh vào năm 2019, chỉ có 8% tổng số ca bệnh được ghi nhận vào tháng 10, trong khi con số này là 19% trong đợt bùng phát năm 2021. Dữ liệu này chỉ ra rằng tính thời vụ của bệnh sốt xuất huyết đang thay đổi khi khí hậu thay đổi. Một nghiên cứu gần đây dự đoán rằng việc lây truyền bệnh sốt xuất huyết có thể xảy ra quanh năm ở Bangladesh do biến đổi khí hậu.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng biểu hiện lâm sàng cũng đang thay đổi, với xu hướng gia tăng các triệu chứng tiêu hóa, trong khi các triệu chứng chảy máu và đau khớp đang giảm dần. Điều đáng lo ngại là Hội chứng sốc sốt xuất huyết đã tăng lên tới 10 lần trong những đợt bùng phát gần đây. Kinh nghiệm lâm sàng cho thấy rằng bệnh sốt xuất huyết có thể đang trải qua một sự thay đổi dịch tễ học theo hướng trở thành một căn bệnh nghiêm trọng hơn ở Bangladesh, chủ yếu là những người trẻ tuổi bị ảnh hưởng.

Sự đa dạng di truyền đặc biệt của virus sốt xuất huyết đã góp phần vào mức độ nghiêm trọng của những đợt bùng phát này. Có bốn loại vi rút sốt xuất huyết khác nhau và nghiên cứu cho thấy các biến chứng sốt xuất huyết tăng lên theo sự biến đổi của các loại vi rút. Nếu bị nhiễm bệnh lần đầu tiên, cơ thể sẽ tạo ra các kháng thể bảo vệ giúp ít bị nhiễm loại bệnh tương tự hơn. Tuy nhiên, nếu sau đó bị nhiễm các loại khác, tình trạng lâm sàng có thể phức tạp hơn trước, mức độ nghiêm trọng của bệnh sẽ tăng lên khi bị nhiễm trùng thêm. Gần 75% số người lần đầu tiếp xúc với bệnh không có triệu chứng, đây cũng là một mối lo ngại lớn.

Cho đến năm 2018, dịch sốt xuất huyết chủ yếu giới hạn ở thành phố Dhaka. Mặc dù có những trường hợp được báo cáo từ bên ngoài Dhaka nhưng không thể xác nhận liệu họ có bị muỗi đốt tại địa phương hay không. Nghiên cứu cho thấy rằng bệnh có thể lây lan khắp đất nước Bangladesh trong kỳ nghỉ lễ Eid 2019, khi khoảng 10-12 triệu người từ Dhaka đi du lịch đến các vùng khác nhau của đất nước. Vào thời điểm đó, hầu hết các trường hợp được báo cáo từ thành phố Dhaka cho đến lễ Eid. Sau kỳ nghỉ lễ Eid, số ca sốt xuất huyết bên ngoài Dhaka bắt đầu gia tăng, với số ca được báo cáo nhiều hơn gấp 4 đến 7 lần từ một số quận phía nam. Cuối năm 2019, một nghiên cứu tại bệnh viện đã phát hiện 262 bệnh nhân chưa từng đến Dhaka trước khi đến thành phố này để điều trị. Sau đó, một nghiên cứu khác đã xác nhận giả thuyết này. Dịch sốt xuất huyết năm nay tại các trại Rohingya cũng đưa đến khẳng định dịch sốt xuất huyết lan rộng trên toàn quốc.

Trong 3 năm qua, bệnh sốt xuất huyết còn lây lan sang các vùng không phải vùng bệnh đặc hữu như thị trấn, huyện. Gần một nửa số ca bệnh (48,4%) được ghi nhận từ tất cả 64 quận huyện trong đợt dịch lớn nhất năm 2019. Các trường hợp tương tự cũng được quan sát thấy vào năm 2021, trong đó 20,4% trường hợp được ghi nhận từ các khu vực khác ngoài Dhaka. Dựa trên phân tích về các quận phía nam, Jashore, Pabna, Cox’s Bazar và một số quận thuộc phân khu Barishal dường như là những điểm nóng sốt xuất huyết tiềm ẩn trong những năm tới.

Các yếu tố đóng vai trò là chất xúc tác cho sự lây lan của bệnh sốt xuất huyết bao gồm đô thị hóa không có kế hoạch (tạo môi trường sống cho muỗi) và khí hậu thuận lợi cho sự lây lan của muỗi Aedes. Nếu xem xét nhiệt độ và lượng mưa phù hợp thì mọi quận ở Bangladesh đều có điều kiện thuận lợi cho sự lây lan của muỗi sốt xuất huyết, loại muỗi đã xuất hiện trên khắp đất nước. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng không có kế hoạch (và sau đó là tình trạng ngập úng) trong thập kỷ qua đã góp phần thêm vào tình trạng này. Cụ thể, theo nghiên cứu gần đây của thời báo The Daily Star, quá trình đô thị hóa ở Jamalpur Sadar Upazila đã tăng gấp 8 lần trong 30 năm qua.

Trong bối cảnh này, các ưu tiên về chuẩn bị y tế công cộng là gì? Hệ thống kiểm soát bệnh hiện tại cần được tăng cường để đo lường gánh nặng thực tế của bệnh sốt xuất huyết trong nước. Hiện tại, số bệnh nhân nhập viện chỉ ở 51 bệnh viện ở Dhaka được tính, mặc dù thành phố có hàng trăm phòng khám bệnh viện. Kết quả là không có cách nào để biết có bao nhiêu người bị nhiễm bệnh ở Dhaka.

Theo một nghiên cứu đa quốc gia, ước tính có khoảng 2,4 triệu người bị nhiễm bệnh mỗi năm, chủ yếu ở Dhaka. Mặt khác, ở cấp thị trấn, chỉ có các bệnh viện đa khoa của chính phủ mới được kiểm soát. Đáng chú ý, 70% bệnh nhân ở Bangladesh tìm cách điều trị tại các cơ sở chăm sóc sức khỏe tư nhân. Làm thế nào chúng ta có thể thực sự hiểu được sự lây lan của bệnh sốt xuất huyết?

Hệ thống hỗ trợ chăm sóc sức khỏe cấp huyện phải được phát triển để ngăn ngừa thảm họa y tế công cộng. Điều trị bệnh nhân sốt xuất huyết nguy kịch đòi hỏi phải có bệnh viện tuyến huyện- hệ thống chăm sóc cấp 3 và phải có phòng điều trị đặc biệt. Các bệnh viện cấp huyện không có đủ trang thiết bị để điều trị cho những bệnh nhân sốt xuất huyết nặng như vậy.

Cuối cùng, mặc dù bệnh sốt xuất huyết là do muỗi đốt, nhưng có mối tương quan yếu giữa mật độ muỗi và các đợt bùng phát lớn, nghiêm trọng. Mức độ nghiêm trọng của bệnh và các đợt bùng phát lớn phụ thuộc vào loại vi-rút lưu hành trong môi trường. Vì vậy, cần có một hệ thống cảnh báo phân tử để theo dõi những thay đổi của virus sốt xuất huyết trong suốt cả năm. Hiện nay, vấn đề này hầu như bị bỏ qua. Cho đến nay, chính phủ chưa có nhiều sáng kiến để thu hút sự tham gia của cộng đồng vào công tác phòng chống muỗi.

Trong tương lai, việc trao quyền cho cộng đồng sẽ rất quan trọng trong việc quản lý cuộc khủng hoảng sốt xuất huyết sắp xảy ra ở Bangladesh.

BÀI CÙNG CHỦ ĐỀ:

Những nguyên tắc giúp phòng tránh bệnh truyền nhiễm

Sốt xuất huyết có biến chứng gì?

 Yhocvn.net