Tafenoquine, thuốc mới điều trị tiệt căn bệnh sốt rét

Thuốc Primaquine đang sử dụng hiện nay sẽ có khả năng không đáp ứng hiệu quả trong thời gian tới do có thể có hiện tượng kháng thuốc.

Để điều trị tiệt căn bệnh sốt rét do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium vivax Một loại thuốc là tafenoquine đã được các nhà khoa học nghiên cứu thành công và sẽ ứng dụng rộng rãi thay thế khi có kháng thuốc.

Theo phác đồ hướng dẫn của Bộ Y tế, để điều trị sốt rét do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium vivax ở bệnh nhân từ 3 tuổi trở lên được chỉ định dùng thuốc chloroquine uống trong 3 ngày để cắt cơn sốt và ký sinh trùng kết hợp với thuốc primaquine 0,25mg base/kg cân nặng mỗi ngày, uống trong 14 ngày để chống tái phát xa và tiệt căn ký sinh trùng ký sinh với thể ngủ ở trong gan; lưu ý viên thuốc primaquine phosphate hàm lượng 13,2mg có chứa 7,5ng primaquine base.

Tafenoquine có tác dụng điều trị sốt rét kéo dài chỉ với 1 liều duy nhất.

Tafenoquine cũng là một loại thuốc thuộc nhóm thuốc sốt rét 8-aminoquinoline như primaquine nên có tiềm năng điều trị diệt thể ngủ của ký sinh trùng ký sinh tại gan để chống tái phát xa do Plasmodium vivax gây nên; đồng thời chúng cũng có khả năng tiệt căn cả Plasmodium ovale vì cả hai loại ký sinh trùng sốt rét này đều có thể ngủ ký sinh ở gan gây ra tái phát xa trong máu. Hiện nay tafenoquine được xem là loại thuốc được chỉ định điều trị duy nhất để thay thế cho thuốc primaquine phải sử dụng liệu trình 14 ngày nhưng chúng vẫn đang hoàn tất các giai đoạn nghiên cứu thử nghiệm một cách chặt chẽ trước khi đưa ra sử dụng rộng rãi. Ưu điểm của thuốc tafenoquine là có thời gian bán phân hủy dài khoảng 2 đến 3 tuần nên nếu điều trị với liều duy nhất thì có thể bảo đảm nồng độ thuốc theo liều lượng dược lý để có khả năng diệt sạch thể ngủ của ký sinh trùng ký sinh ở trong gan. Nhược điểm của thuốc tafenoquine cũng tương tự như primaquine là cũng có thể gây ra tình trạng tán huyết trên những bệnh nhân bị thiếu men G6PD (glucose-6-phosphate dehydrogenase); đồng thời do thời gian bán phân hủy kéo dài của thuốc nên trong quá trình điều trị phải có sự theo dõi, chăm sóc đặc biệt để bảo đảm an toàn; những bệnh nhân thiếu men G6PD trầm trọng không nên sử dụng thuốc.

Hiện nay các thuốc nhóm chloroquine và primaquine là thuốc dùng để điều trị thể vô tính hồng cầu và diệt tận gốc thể ngủ trong gan của ký sinh trùng sốt rét Plasmodium vivax nên chúng có khả năng ngăn ngừa sự tái phát xa, đồng thời primaquine cũng có thể làm tăng hoạt tính của chloroquine chống lại sự kháng thuốc của ký sinh trùng này ở giai đoạn trong hồng cầu. Hiện tượng kháng thuốc primaquine đã được các nhà khoa học đề cập nhưng vẫn có những vấn đề cần cân nhắc như điều trị không có giám sát, khả năng dung nạp của ký sinh trùng, khả năng tái nhiễm… Trên thực tế sự tái phát có thể xảy ra sớm trong vòng 16 ngày hoặc muộn hơn đến 3 năm kể từ khi người bệnh bị nhiễm ký sinh trùng đầu tiên, ngay cả khi điều trị đủ liều; vì vậy muốn xác định ký sinh trùng kháng thuốc Primaquine thì xét nghiệm lam máu phải cho kết quả dương tính sau khi đã điều trị đủ liều chuẩn và điều trị đủ 14 ngày. Tuy nhiên trong thực tiễn đã gặp phải các trường hợp bệnh nhân tự ý bỏ thuốc điều trị khi hết sốt; nhất là người bệnh ở vùng sâu, vùng xa là người đồng bào dân tộc thiểu số có sự tuân thủ không đầy đủ nên làm khó khăn cho việc đánh giá.

Trong thời gian qua, việc điều trị sốt rét do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium vivax thường sử dụng thuốc chloroquine để diệt thể vô tính trong máu và thuốc primaquine để diệt thể ngủ trong gan của ký sinh trùng. Tuy vậy primaquine đòi hỏi phải thực hiện liệu trình điều trị 14 ngày nhưng trên thực tế người bệnh chỉ uống một vài ngày rồi bỏ trị khi hết sốt nên không hoàn tất liệu trình đầy đủ. Tafenoquine là thuốc có tác dụng kéo dài và cùng nhóm thuốc 8-aminoquinoline với primaquine đã biết từ lâu nhưng gần đây được xem xét trở lại vì chúng có khả năng điều trị thể ngủ của ký sinh trùng ở trong gan chỉ với một liều duy nhất. Một số nhà khoa học nghiên cứu ghi nhận với liều duy nhất 300mg, tafenoquine có thể làm giảm nguy cơ tái phát ký sinh trùng trong vòng 6 tháng sau điều trị. Vấn đề này đang được tiếp tục nghiên cứu hoàn chỉnh để có thể ứng dụng một cách rộng rãi trong điều trị tiệt căn bệnh sốt rét do nhiễm plasmodium vivax, thay thế khi ký sinh trùng đã kháng thuốc primaquine; hơn nữa liệu trình điều trị primaquine 14 ngày quá dài khó thực hiện sẽ được thay thế bằng liệu trình tafenoline liều duy nhất rất thuận tiện cho người bệnh.

BS. NGUYỄN VÕ HINH

Nguồn: SKĐS