Ngộ độc các hóa chất thường dùng trong gia đình: xử trí cấp cứu, phòng ngừa

Trong gia đình ngày nay có rất nhiều loại dung dịch, hóa chất dùng để tẩy rửa, làm sạch đồ dùng, vật dụng thông thường. Ngộ độc hóa chất gia dụng xảy ra có thể do tự tử, nhưng nhiều khi là do uống nhầm, nhất là ở trẻ em. Có nhiều loại hóa chất được dùng trong gia đình, vì vậy các tai nạn uống phải hóa chất cũng trở thành thường gặp. Các loại hóa chất sử dụng trong các gia đình hiện nay gồm:

– Các loại xà phòng tắm, dầu gội đầu (Shampoo)

– Các loại hóa chất giặt tẩy, bột xà phòng, nước Javen, bột thông cống (NaOH, KOH).

– Các chất làm sạch dùng trong gia đình (Household cleaners)

– Các chất làm sạch có chứa dung môi hữu cơ (dầu nhựa thông, nhựa thông)

– Các chất tẩy rửa gia dụng: nước rửa bát, chén, lau gạch tráng men, kính, acid HCL.

– Các sản phẩm tẩy uế (tiệt khuẩn và khuẩn và khử mùi) formaldehyde, oxy già, thuốc tím, cồn, glutaraldehyde, chlorine, oide.

– Các chất dạng xăng dầu, dung môi pha sơn, acetone.

– Hóa chất xua đuổi và diệt côn trùng: băng phiến, các bình xịt ruồi muỗi.

Hoàn cảnh dẫn đến ngộ độc, thường là tự tử, uống nhầm:

Về nguyên nhân tự tử, đặc biệt phải chú ý tới trẻ em vị thành nên và thanh niên hay có hành động bột phát, nông nổi: nhiều trường hợp trẻ em chỉ vì học kém, đi chơi về muộn… bị bố mẹ mắng mà lấy nước tẩy sàn “con vịt” uống để tự sát.

– Chứa đựng, san sẻ các hóa chất gia dụng sang các vỏ chai đựng nước uống (vỏ lavie…) là nguyên nhân của nhiều vụ uống nhầm tai hại gây ngộ độc hóa chất gia dụng.

Triệu chứng, dấu hiệu ngộ độc

1. Khi có trẻ em nhiễm độc uống phải các hóa chất thường dùng trong gia đình, cần chú ý tìm hiểu các thông tin dưới đây:

– Tên sản phẩm: thường được ghi rõ ràng trên các vỏ bao bì, túi đựng hoặc chai lọ. Cần đọc chính xác, đánh vần từng chữ cái, chú ý tên và địa chỉ nhà sản xuất, thời hạn trên nhãn mác và các thông tin chi tiết liên quan đến thành phần và độc tính của sản phẩm.

– Số lượng uống, thời gian tiếp xúc (để đảm bảo chắc chắn nên hỏi lại bệnh nhân nhiều lần)

– Có uống kèm loại hóa chất gì khác không?

– Đã có những triệu chứng, dấu hiệu, biểu hiện gì của ngộ độc?

– Các thông tin này nếu được cung cấp đầy đủ cho bác sĩ sẽ giúp chẩn đoán nhanh chóng và xử trí đúng hướng ngay từ đầu sẽ khắc phục được bệnh tật.

2. Các triệu chứng và dấu hiệu có thể gặp khi nhiễm độc hóa chất sử dụng trong gia đình:

* Các biểu hiện tiêu hóa

– Đau họng miệng, đau bụng, buồn nôn và nôn.

– Khám thấy bỏng niêm mạc miệng họng: môi lưỡi đỏ xung huyết, phồng rộp, trượt niêm mạc…

– Bụng: đau khu trú vùng thượng vị, mũi ức hoặc đau lan tỏa khắp bụng. Tình trạng bụng cứng có thể là biểu hiện của thủng dạ dày, thực quản, tuy nhiên cần chú ý với trẻ nhỏ khi khóc cũng có thể thấy bụng cứng nhưng không cứng liên tục.

* Các biểu hiện của hệ hô hấp

Hít phải các hóa chất gây viêm đường hô hấp sẽ có các biểu hiện sau:

Khó thở, thở nhanh nông, tím quanh môi, cánh mũi phập phồng, co kéo hõm ức là các biểu hiện của suy hô hấp. Ngoài ra có thể nghe thấy tiếng thở rít do co thắt thanh quản.

* Hệ tuần hoàn:

Có thể có tình trạng sốc do giảm thể tích, do đau hoặc do quá sợ: khi bị sốc sẽ thấy da bệnh nhân tái lạnh, nhợt nhạt, ẩm, có khi nổi các vân tím. Mạch quanh nhanh nhỏ khó bắt. Bệnh nhân bị rối loạn ý thức: lơ mơ, li bì hoặc hôn mê.

* Thần kinh:

Bệnh nhân có thể bị rối loạn ý thức, sảng, suy sụp, hôn mê. Với trẻ nhỏ có thể hốt hoảng la khóc, nhưng cũng có thể li bì hôn mê.

* Các bộ phận khác: bỏng da nơi tiếp xúc xảy ra khi miễn các acid mạnh.

Xử trí ngộ độc hóa chất

1. Tại chỗ

Trước hết: cần giải thích trấn an trẻ để bệnh nhân không sợ hãi, hợp tác để giúp tìm hiểu và xử trí chính xác hoàn cảnh đang xảy ra. Nhanh chóng tìm hiểu các thông tin cơ bản hóa chất gây nhiễm độc để có xử trí đúng nhất: tìm kiếm, kiểm tra các hóa chất trong nhà để xác định tên hóa chất BN đã uống phải, hỏi bệnh (đặc biệt là với trẻ em) nhiều lần để xác định và kiểm tra các thông tin về loại hóa chất số lượng, thời gian uống và các thông tin liên quan khác.

Sẽ có 2 khả năng:

Khả năng thứ nhất: BN uống phải các hóa chất không độc hại: cần biết chắc chắn tên hóa chất là loại hóa chất không độc bằng cách đọc kỹ tên, đánh vần từng chữ cái để thông báo cho bác sĩ khám bệnh hoặc bác sĩ tư vấn qua điện thoại. Xử trí chủ yếu là theo dõi tại nhà, khuyên giải, dặn dò bệnh nhân biết cách phân biệt và sử dụng các hóa chất trong nhà, tránh xa các hóa chất độc hại để tránh nhiễm độc.

Khả năng thứ hai: bệnh nhân uống phải các hóa chất có độc tính

Kiểm tra kỹ tên và nồng độ hóa chất. Nếu là các loại có chứa các thành phần acid hypochloride với nồng độ > 5%, các dung môi carbuahydro thơm (turpentine), các loại bột giặt có chứa cationic surfactant như quaternary amonium compounds, Benzankolium chloride, cetylpyridinium chloride, benzethonium chloride các dung dịch tẩy sạch sát trùng bồn cầu nhà tắm như loại “con vịt”(Duck) cần đưa đến bệnh viện càng sớm càng tốt.

2. Các biện pháp sơ cứu

Cho bệnh nhân uống nước hoặc sữa để pha loãng độc chất: hầu hết các trường hợp uống các chất tẩy rửa trong nhà như xà phòng tắm, dầu gội đầu, nước rửa bát, chỉ cần cho trẻ uống nhiều nước hoặc sữa để pha loãng hóa chất, giảm kích thích niêm mạc, Cần uống nhiều nhưng từ từ tránh nôn sặc, theo dõi trẻ trong vòng vài giờ, để trẻ ở tư thế ngồi để dễ nôn tự nhiên.

Có thể gây nôn: khu uống nhiều có thể gây nôn nhưng chỉ khi bệnh nhân tỉnh táo hoàn toàn và hợp tác, bệnh nhân là trẻ lớn hoặc người lớn. Cho uống 200 – 300 ml nước muối 0.9% rồi ngoáy họng bằng tay.

Không gây nôn khi uống các hóa chất ăn mòn mạnh (acid, base, hoặc xăng dầu…)

Rửa dạ dày ruột: có trong một số trường hợp cụ thể khi uống một số loại hóa chất (ở mục 1), có chứa dung môi tự nhiên như dầu nhựa thông (với số lượng lớn hơn 2ml/kg cân nặng) hoặc uống các bột giặt loại cationic số lượng nhiều cần được rửa dạ dày. Khi trẻ uống các loại dung dịch này cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để rửa dạ dày, tuy nhiên cần rất thận trọng và làm đúng kỹ thuật khi RDD để tránh sặc vào phổi.

Khi trẻ có các biểu hiện suy hô hấp, trụy mạch, sốc cần gọi vận chuyển cấp cứu và nhanh chóng chuyển đến bệnh viện để được điều trị kịp thời. Trong khi chuyển đến bệnh viện cần đặt trẻ ở tư thế nằm đầu thấp và nghiêng sang một bên.

Phòng tránh ngộ độc các hóa chất dùng trong gia đình

Các hóa chất sử dụng trong gia đình cần được để tại những nơi kín đáo, tránh xa tầm với của trẻ em. Những chất có độc tính cao (các dung môi pha sơn, các hóa chất diệt côn trùng như thuốc xịt muỗi…) cần để những hộp riêng, có khóa, không để trẻ em lấy được.

Bản thân người lớn cần tìm hiểu về tác dụng, cách sử dụng, độc tính và các biện pháp phòng tránh ngộ độc các hóa chất gia dụng.

Dặn dò, hướng dẫn cho trẻ em biết tác dụng, cách sử dụng các loại xà phòng, dầu gội đầu. Giáo dục cho trẻ ý thức phòng tránh ngộ độc.

Không đựng các đồ uống vào các chai lọ vốn là bao bì đựng hóa chất. Ngược lại không đựng các hóa chất vào các vỏ chai vốn đựng nước uống (lavie, vital….)

Không mang về nhà các hóa chất mạnh vốn để sử dụng trong công nghiệp, hay trong sản xuất dịch vụ (ví dụ các dung dịch phục vụ cho uốn sấy tóc, acid cho vào ắc quy…)

Không để bất cứ loại hóa chất nào trong khu vực trẻ em thường vui chơi qua lại.

Các trẻ nhỏ tuổi nhà trẻ, mẫu giáo không nên để trẻ tự chơi một mình. Cần có người lớn hoặc các anh chị lớn hướng dẫn và theo dõi chăm sóc trong quá trình vui chơi.

Bệnh viện Bạch Mai