Gà ác: món ăn, bài thuốc danh bất hư truyền

Nhỏ bé, đen đúa, xấu xí, nhưng gà ác lại là thực phẩm bổ dưỡng được Đông y nâng niu gìn giữ ngàn đời và giờ lại được y học hiện đại săn đón.

Không phải gà đen nào cũng là… “ác”

Ngày trước dân gian lưu truyền gà ác tiềm thuốc Bắc chữa được nhiều bệnh, là bài thuốc đắt đỏ, sang trọng thường được giành cho giới thượng lưu. Nhưng ngày nay, gà ác được bán đầy các chợ.

Trên thị trường, nếu như chỉ nhìn vào sản phẩm đã chế biến thì có nhiều loại gà thịt đen và loại nào cũng được quảng cáo là bổ dưỡng, quý hiếm nhưng thực chất chúng thuộc các chủng loại, giống gà hoàn toàn khác với gà ác. Vì vậy, bạn nên chọn lựa cẩn thận kẻo nhầm!

Gà ác là giống gà nhỏ con, trọng lượng chỉ khoảng 200-300g, thịt ngon nhất trong độ 4-5 tuần tuổi, nuôi thêm nữa trọng lượng cũng không tăng. Giống gà này quê hương ở Đồng bằng sông Cửu Long, vốn được nuôi thả rông. Nhưng bây giờ, gà ác đã “phiêu du” nhiều nơi, được nuôi ở nhiều vùng, được đóng hộp xuất sang nước ngoài. Đặc điểm của gà ác là có lông trắng nhưng thịt, xương và nội tạng đều có màu đen. Khác biệt nữa của giống gà này là chúng có 5 ngón chân (ngũ trảo).

Trên thị trường hiện nay cũng có nhiều loại gà đen được quảng cáo là có giá trị dinh dưỡng cao nhưng đó không phải gà ác. Thường đó là giống gà đen của đồng bào H’Mong. Gà H’Mong có nhiều màu lông (đen hoặc pha xám, trắng, vàng) nhưng thịt đen, xương đen, tuy nhiên gà đen H’Mong có trọng lượng lớn, trên dưới 1kg chứ không nhỏ như gà ác. Trong các giống này thì loại có lông màu đen được đánh giá là phẩm chất tốt nhất.

Tại một số chợ các tỉnh phía Bắc hiện có không ít hàng bán gà ác loại 600-700g với lời giới thiệu là gà ác từ Trung Quốc. Xin thưa, bên Trung Quốc thương hiệu gà Tây Hoa (Teihei) hay còn gọi là ô kê đã trở thành đặc sản quý giá được mang làm quà biếu cho chính khách ngoại giao, nên thật khó để tin rằng chúng lại xuất hiện trên các quầy chợ nhỏ. Loại gà này có nhiều điểm giống gà ác (lông màu trắng và thịt, xương đen). Song giống gà này cũng có thể trọng lớn, con to lên đến 1,8-2kg. Nên những chú gà ác 600-700g kia chắc chắn là gà ác lậu, nguồn gốc không rõ ràng. Vì vậy để tránh mua gà ác dởm, bạn nên phân biệt nhờ vào thể trọng và ngón chân.

Lợi ích thấy rõ của gà ác

Gà ác nhỏ mình nhưng phẩm chất dinh dưỡng cao: giàu vi khoáng, protein mà ít chất béo. Bạn có thể tưởng tượng rằng, phải mất vài bữa để ăn hết một con gà nặng 2kg thì may ra mới đủ dinh dưỡng bằng 10 phút ăn hết một con gà ác nặng 200g. Chính vì vậy, lợi thế của gà ác không chỉ nằm ở hàm lượng dinh dưỡng cao mà còn ở việc khiến người ta dễ ăn, thuận lợi trong việc nạp dinh dưỡng nhất là với trẻ em, người mới ốm dậy, kẻ chán ăn…

Gà ác xưa kia được xếp vào hàng “tứ linh hội” (dái dê, rắn, rùa, gà ác) dùng cho bậc quân vương, thế gia để bồi bổ sức khỏe, làm đẹp… SáchY học cổ truyền viết rằng gà ác có vị ngọt, tính bình, không độc, mùi thơm bổ gan, thận, bổ máu. Do vậy, gà ác nằm trong các bài thuốc chữa khí hư, suy nhược, tiểu đường, tỳ hư, chán ăn, mồ hôi trộm, kinh nguyệt không đều, nóng nực, đau nhức trong xương cốt, chứng huyết áp thấp, chân tay lạnh, da nhợt nhạt…

Trong các tài liệu y học cổ của Việt Nam, danh y Hải Thượng Lãng Ông đã nhắc đến nhiều bài thuốc dùng gà ác. Theo đó gà ác đặc biệt có công dụng với phụ nữ mang thai, sản phụ, trẻ em còi xương, người gầy yếu, ốm dậy, chán ăn… Đặc biệt một số người dễ dị ứng thì khi ăn thịt gà ta có thể nổi mẩn ngứa ngáy nhưng gà ác thì không gây ngứa, dị ứng.

Còn y học hiện đại đánh giá gà ác có hàm lượng dinh dưỡng cao hơn nhiều lần so với các giống gà thông thường khác. Trong những năm gần đây, nhằm phát triển các giống gà thịt đen giàu dinh dưỡng, Viện Chăn nuôi Việt Nam (Bộ NN&PTNT) đã nuôi và phân tích dinh dưỡng của gà ác: chúng có nhiều axit amin (khoảng 18 loại) với hàm lượng cao hơn hẳn so với gà thường.

Đồng thời, gà ác giàu nguyên tố vi lượng như sắt, calci, kẽm. Trong 100g thịt thì sắt trong gà ác chiếm 7,9% trong khi gà ri là 3,9%. Đặc biệt, gà ác giàu protein hơn gà thường nhiều lần: gà ác có 22,3g protein/100g thịt trong khi đó gà ta có chỉ số là 7,5-10,5g/100g.

Trứng gà ác chỉ nhỏ như chứng chim cút nhưng hàm lượng dinh dưỡng lớn vì lòng đỏ nhiều. Bởi những đặc điểm trên nên gà ác nhỏ mình nhưng được ca ngợi và đắt giá hơn hẳn gà thường.

Món ăn bài thuốc từ gà ác

Sau đây một số cách chế biến món ăn và bài thuốc từ gà ác bổ dưỡng và dễ làm:

1. Chữa thiếu máu (Gà hầm ngũ vị): Gà ác 1 con, sinh địa 15g, bạch thược 10g, xuyên khung 8g. Gà cho vào hầm nhừ. Các vị thuốc thái nhỏ ngâm trong 1/2 cốc rượu sau đó cho vào gà, tiếp tục hầm nhừ, ăn nóng.

2. Phục hồi sức khỏe (Gà tiềm thuốc bắc): Gà ác 1 con, đương quy, kỷ tử, táo Tàu, hoài sơn, xuyên khung, nhân sâm, thục địa, ý dĩ, hạt sen. Các vị thuốc bắc ngâm nở xếp xung quanh gà, nêm gia vị, cho vào nấu cách thủy. Cho thêm một lát gừng (để vỏ, nướng sơ giúp tránh lạnh bụng). Bài thuốc này giúp bổ khí huyết, phục hồi sức khỏe, chống lạnh tay chân, huyết áp thấp, giúp da sáng hồng hào.

3. Điều hòa kinh nguyệt: Thịt gà ác 1 con, hoàng kỳ 30-50g mang hấp cách thủy có tác dụng điều hòa khí huyết, chữa kinh nguyệt không đều.

4. Tăng cường sinh lý: Gà ác cho vào ngâm rượu uống hàng ngày có tác dụng tráng dương, chữa đau lưng, nhức mỏi.

Đúng điệu thưởng thức

– Chớ ham to mà chọn gà lớn, vì gà ác trong khoảng 180-250g sẽ có hàm lượng dinh dưỡng cao nhất.

– Khi làm thịt, bạn nhớ không cắt tiết mà nên bóp gà chết thì dưỡng chất trong gà sẽ không hao tổn.

– Người xưa rất tinh tế và tuân thủy quy củ khi làm món gà ác tiềm cách thủy để giữ trọn vẹn tinh chất của gà. Nhưng thời gian để hấp cách thủy thường lâu (180 phút) nên hiện nay các nhà hàng thường nấu trực tiếp món này trên lửa lớn cho nhanh. Việc nấu trực tiếp làm mất đi đáng kể lượng chất bổ và nước dùng sẽ bị đục. Vì vậy, nếu ăn món gà ác tiềm tại các nhà hàng, bạn nên cho nhà hàng biết rõ yêu cầu của mình.

Lưu ý

– Khi tiềm gà thuốc Bắc, người ta thường bỏ mề, ruột lấy thân, tim gan gà. Nhưng bạn hãy giữ lại mỏ, mề, ruột, móng rửa sạch nướng sơ để ngâm rượu uống sẽ rất tốt cho chức nhức mỏi.

– Vì gà ác giàu dưỡng chất nên không nên ăn quá nhiều. Người lớn dùng 2 con/tuần và trẻ em chỉ nên ăn tuần một lần, mỗi lần nửa con.