Hướng dẫn các bài tập sử dụng chân giả dưới gối theo BYT

Chỉ định và chống chỉ định, các bài tập sử dụng chân giả dưới gối và một số chất liệu chân giả phổ biến

Hầu hết người bệnh cắt cụt ngang xương chày đều sử dụng chân giả dưới gối tốt vì có tay đòn dài để điều khiển bàn chân giả và cổ chân, nên tiêu hao năng lượng ít hơn so với các mức cắt cụt cao hơn. Khi khớp gối còn nguyên, người bệnh có thể tái rèn luyện dáng đi và đạt được dáng đi bình thường. Chân giả chịu sức nặng ở gân xương bánh chè dành cho người bệnh cắt cụt dưới gối đạt yêu cầu về mặt thẩm mỹ và khó phát hiện ra dáng đi sai về phục hồi chức năng vận động, di chuyển.

Các mức cắt cụt điển hình là:

+ Cắt dài:

Bất kỳ một cắt cụt qua xương chày nào mà chiều dài của phần chi còn lại vượt quá 2/3 chiều dài của chân bên đối diện (chân lành).

+ Cắt trung bình:

Bất kỳ một cắt cụt qua xương chày nào mà chiều dài của phần chi còn lại vượt quá 1/3 chiều dài của chân bên đối diện và đạt 2/3 chiều dài của loại mỏm cụt dài.

+ Cắt ngắn:

Bất kỳ một cắt cụt qua xương chày nào mà chiều dài của phần chi còn lại không vượt quá khớp gối và đạt chiều dài bằng 1/3 loại mỏm cụt trung bình. Chiều dài ngắn nhất có thể được xác định bằng các điểm bám tận của dây chằng xương bánh chè.

Chỉ định sử dụng chân giả dưới gối

Cắt cụt ngang xương chày

Chống chỉ định sử dụng chân giả dưới gối

– Biến chứng nhiễm trùng sau phẫu thuật, mỏm cụt bị sưng và phù nề lâu.

– Tổn thương trầm trọng và rách phần mềm mỏm cụt.

– Tình trạng khớp gối bị co rút gập (do mất cân đối cơ), đau, viêm khớp xương và không vững chắc dây chằng.

– Tình trạng cơ của chân cắt cụt không hoạt động, sẹo dính, đầu xương không đều, da ghép và cảm giác kém.

– Chân giả dưới gối không vừa vặn.

– Tái rèn luyện dáng đi với chân giả không còn phù hợp

Chuẩn bị con người và phương tiện

Các bước tiến hành

©Thực hiện kỹ thuật

* Đứng giữa thanh song song với hai bàn chân cách nhau 12 cm

– Giữ tư thế đúng, chuyển sức nặng từ chân nọ sang chân kia.

– Không gập gối phía lành.

– Người bệnh chuyển sức nặng bằng cử động của khớp hông chứ không phải của thân mình.

– Hai vai và xương chậu phải được giữ ở vị thế ngang.

* Đứng trước gương tập và giữa thanh song song

– Đặt hai bàn tay trên thanh song song ở hai bên thân mình.

– Bước chân giả một bước ngắn về phía trước chân lành.

– Giữ nguyên chân giả ở điểm này, bước chân lành về phía trước và ra sau.

– Chịu hết sức nặng trên bàn chân lành ở giai đoạn đầu và cuối của bước.

– Khớp gối chân giả sẽ gập khi chân lành đặt về phía trước.

– Bàn chân lành nên bước qua sát bàn chân giả nhằm chuyển sức nặng thân mình trực tiếp trên chân giả.

* Chịu sức nặng trên chân lành đặt trước chân giả một bước

– Cho khớp gối chân giả gập.

– Chuyển sức nặng từ gót tới ngón của bàn chân lành.

– Cho chân giả bước tới một bước.

– Đặt hết sức nặng trên chân giả ở giai đoạn cuối của bước (khớp gối chân lành phải gập khi sức nặng đè trên gót chân giả)

* Bước ngang

** Về phía chân lành:

+ Bước một bước ngắn về phía chân lành.

+ Để cho khớp gối chân giả gập.

+ Vẫn duy trì tiếp xúc với mặt nền, kéo bàn chân giả tới bên chân lành.

** Về phía chân giả:

+ Chịu hết sức nặng bên lành.

+ Di động chân giả, hơi gập nhẹ gối.

+ Chịu ngay sức nặng trên chân giả, khi bàn chân đặt xuống.

– Đối mặt với ghế, với chân lành gần chân trước của ghế phía trên chân giả.

– Xoay bàn chân lành về phía chân giả, kéo chân giả bằng mức với chân lành.

– Gập thân mình về phía trước và đặt mình xuống ghế (đối với người già bị cắt cụt dưới gối, có thể chống một tay trên mặt ghế trong khi đặt bàn tay kia trên khớp gối lành).

* Đứng dậy khỏi ghế

– Đặt gót chân lành gần phía dưới ghế trong khi bàn chân giả ở phía trước.

– Gập mình về phía trước và đứng dậy trên chân lành.

– Chuyển sức nặng sang chân giả và bước tới với chân lành (với người già bị cắt

cụt dưới gối có thể chống thêm hai bàn tay trên gối).

* Đứng dậy từ sàn nhà

– Đặt bàn tay phía chân lành trên nền sau thân mình.

– Đặt bàn chân lành sát mặt nền.

– Đặt bàn tay kia bên cạnh bàn tay phía chân lành.

– Xoay thân mình về phía chân lành và xoay trụ quanh bàn chân lành.

– Nhún dậy với hai tay và duỗi chân lành.

* Ngồi xuống sàn nhà

– Đặt chân giả hơi về phía sau.

– Cúi xuống chống tay và chịu sức nặng trên hai bàn tay.

– Hạ thân mình xuống, xoay về phía chân lành và ngồi xuống mông phía ấy.

* Bước lên cầu thang

– Chuyển sức nặng thân người trên chân giả và bước lên với chân lành.

– Duỗi mỏm cụt ra rồi gập hông lại thật mau để gập gối lại và đặt bàn chân giả bên cạnh chân lành.

– Người cắt cụt dưới gối sẽ tiến tới bước mỗi chân một bậc.

* Bước xuống cầu thang

– Đặt gót chân giả trên cạnh bậc cầu thang:

– Chuyển sức nặng thân người đến chân giả và giữ vững khớp gối bằng cách ấn mỏm cụt vào vách sau vỏ nhựa.

– Gập khớp gối giả bằng cách gập mỏm cụt lại và chuyển sức nặng thân người trên chân lành ở bục kế dưới.

– Đi xuống một cách nhịp nhàng.

* Vượt chướng ngại

** Bước qua chướng ngại vật bằng cách đi tới:

– Mặt đối diện với vật chướng ngại, đặt ngón chân lành cách xa vật khoảng 7- 8cm.

– Chuyển sức nặng thân người trên chân lành.

– Duỗi mỏm cụt ra rồi gập mạnh hông lại để đem chân giả qua chướng ngại vật.

– Khi gót chân giả chạm đất, duỗi mạnh mỏm cụt vào vách sau để giữ vững khớp gối và chuyển sức nặng thân người lên chân giả.

– Bước chân lành qua chướng ngại vật.

* Bước qua chướng ngại vật bằng cách đi ngang (bước qua chướng ngại vật cao hơn 10-12cm):

– Người bệnh đứng một bên với chân giả cạnh bên chướng ngại vật và bàn chân giả cách chướng ngại vật 12 – 13cm.

– Gập mạnh hông chân cụt để duỗi gối và bước qua chướng ngại vật.

– Lúc gót chân giả chạm đất, ấn mạnh mỏm cụt vào vách sau vỏ nhựa để giữ vững gối.

– Bước qua chướng ngại vật với chân lành và xoay người về phía chân giả.

Theo dõi bệnh nhân

– Sau mỗi buổi tập, cần kiểm tra xem mỏm cụt có bị những điểm tì đè hay các vệt trầy sước nào không.

– Nếu người bệnh có tập đi trước khi đạt được sự thăng bằng thì dễ bị những thói quen xấu rất khó sửa chữa sau này.

Trong trường hợp sử dụng cây gậy chống thì nên dùng hai cây gậy trong suốt thời gian luyện tập để đảm bảo sự phân bố đều sức nặng hai bên. Sau giai đoạn tập luyện, nếu người bệnh vẫn phải dùng một cây gậy thì cầm gậy ở tay phía đối bên với phía chân giả.

Tai biến và xử trí

Ngã: Xử trí theo thương tổn do ngã gây nên

Một số chất liệu chân giả hiện đang phổ biến

– Socket được chế tạo đơn chiếc, được sản xuất theo khuôn mẫu phù hợp với hình dáng, kích thước, đặc điểm riêng của từng bệnh nhân. Socket có thiết kế tiêu chuẩn, kỹ thuật phù hợp sẽ làm giảm thiểu những cử động va chạm; các cử động cắt và xoay nhẹ giữa mỏm cụt và socket.

Socket chân giả dưới gối phổ biến ngày nay thường dùng các loại sau:

– Chân giả kiểu PTB – Tiêu chuẩn cơ bản nhất là ở điểm tì vùng gân xương bánh chè. Chân PTB có thể có hoặc không có ổ mỏm cụt mềm bên trong.

– Chân giả kiểu PTS – Loại này có socket ôm trên lồi cầu xương đùi, sự khác biệt ở chân PTS là đưa toàn bộ xương bánh chè ôm trong socket để chịu lực và hạn chế duỗi gân cơ tứ đầu đùi.

– Chân giả kiểu PTK – Socket ôm trên lồi cầu xương đùi, ngoài ra đường vành trước – trên (frontal – proximal) còn trợ giúp gân cơ tứ đầu đùi. Ổ mỏm cụt mềm lót trong ôm xương hoàn toàn xương bánh chè. Lớp lót mềm cũng giúp ngăn ngừa các vết thương và tránh cọ sát trên mỏm cụt. Socket cứng được thiết kế để trống phạm vi xương bánh chè.

Yhocvn.net (Trích theo hướng dẫn Kỹ thuật sử dụng chân giả dưới gối của BYT)

Bác sĩ