Dự phòng tai biến mạch não bằng chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt

Đối với bệnh nhân dùng thuốc điều trị tăng huyết áp hoặc rối loạn lipid máu, không chỉ đơn thuần dùng thuốc để thay thế mà phải dùng thuốc để bổ sung vào chế độ dinh dưỡng và các biện pháp thay đổi nếp sống khác.

Chế độ dinh dưỡng

Trước hết cần ước tính được tổng lượng nhu cầu calo cho một người là làm sao đủ để đảm bảo hoặc duy trì được thể trọng mong muốn. Do đó các chuyên gia dinh dưỡng đã đưa ra khuyến cáo sử dụng các thành phần thức ăn như sau:

– Tổng lượng mỡ: cần đạt được 25-35% tổng lượng nhu cầu calo trong đó phần mỡ bão hòa nên ở mức dưới 7% tổng lượng calo, mỡ không bão hòa chuỗi phức có thể tới 10% tổng lượng calo, còn loại mỡ không bão hòa chuỗi đơn có thể tới 20% tổng lượng calo.

– Chất glucid: cần chiếm 50-60% tổng lượng calo

– Chất xơ: khoảng 20-30g mỗi ngày

– Loại protein: cần chiếm 15% tổng lượng calo.

– Riêng cholesterol: chỉ cần dưới 200g mỗi ngày.

– Còn khẩu phần nước uống là từ 1.5 đén 2 lít mỗi ngày

Nhiều tài liệu đề cấp đến chế độ dinh dưỡng Địa Trung Hải, cụ thể như sau:

– Mỗi tuần ăn một hoặc hai lần loại cá có nhiều omega-3 hoặc nếu không có thể bổ sung omega-3.

– Dùng dầu ăn có chất mỡ không bão hòa chuỗi đơn (ví dụ dầu ô – liu).

– Hàng ngày nên ăn nhiều rau và quả tươi.

– Mỗi tuần ăn một đến hai lần protein thực vật là các hạt và đậu.

– Nên hạn chế dùng chất mỡ bão hòa ở mức dưới 10-20g mỗi ngày.

Tránh dùng chất mỡ chuyển dạng thường có trong các loại thức ăn nhanh, khoai tây chiên, bơ thực vật, …

Nên tăng chất xơ khoảng 20-30g mỗi ngày.

Cần chú ý là mỗi bữa ăn nên có ít nhất một nguồn protein chất lượng cao. Mặt khác cần tránh dùng các thức ăn sau:

– Cá rán già, các xiên nước, cá từ nguồn nước ô nhiễm.

– Dầu hướng dương, dầu cọ, dầu lạc.

– Rau hoặ quả tẩm nước xốt kem hoặc bơ.

– Các loại hạt héo, ôi thiu, có mùi.

– Thị mỡ, ngỗng, vịt, ngan, phủ tạng động vật (gan, bầu dục), xúc xích, kem sữa toàn phần, phomat, kem đá

– Thức ăn nhanh, khoai tây chiên

– Đường, mật ong, xirô, kẹo, bánh quy ngọt.

– Nước giải khát có đường, rượu.

– Cai thuốc lá

Cai thuốc lá

Hút thuốc lá là một trong những yếu tố nguy cơ quan trọng nhất gây tai biến mạch não và bệnh mạch vành. Mặt khác đó cũng là nguyên nhân gây tử vong do ung thư (ung thư phổi, miệng và vòm họng, thực quản, bàng quang), nhồi máu cơ tim, bệnh tim mạch. Các nghiên cứu cho biết nguy cơ tử vong do tai biến mạch não ở người hút thốc cao gấp đôi so với người cùng nhóm tuổi không hút thuốc.

Người ta cũng nhận thấy sau khi bỏ thuốc lá, khoảng từ 12 đến 18 tháng, hầu hết các nguy cơ gia tăng bệnh đều mất đi và sau khoảng từ ba đến năm năm các biến cố mạch máu sẽ không khác biệt so với người không hút thuốc.

Các chuyên gia quốc tế đã đưa ra hướng xử trí giúp cai thuốc lá cần được các thầy thốc quan tâm như sau:

Tích cực khuyến cáo mọi người không nên hút thuốc lá

Mỗi khi thăm khám bệnh nhân, cần phát hiện một cách hệ thống tất cả những bệnh nhân có hút thuốc lá.

Hỗ trợ bệnh nhân bỏ thốc lá và theo dõi họ lâu dài

Trường hợp cần tới thuốc giúp cai nghiện thuốc lá, có thể sử dụng các loại như Bupropion, Vareniclin (Chantix), Nicotin (dưới dạng kẹo nhai, dạng hít, dạng phun mũi, viên ngậm hoặc miếng dán), Clonidin, Nortriptylin.

Ngoài ra có thể ứng dụng y học cổ truyền, đặc biệt là châm cứu. Tuy nhiên trong mọi phương thức vẫn luôn cần tới sự hỗ trợ của liệu pháp tâm lý.

Hoạt động thể lực

Có thể nói ít hoạt động thể lực làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim – mạch và bệnh mạch não tương đương với hút thuốc lá. Do đó cần khuyến khích mọi bệnh nhân tâp thể dục khoảng 30 đến 45 phút mỗi ngày.

Người ta nhận thấy thập thể dục đều đặn có thể giúp ngăn ngừa hoặc cải thiện tình trạng tăng huyết áp, tình trạng kháng insulin, đái tháo đường týp 2, béo phì, lo âu, trầm cảm. mặt khác có thể giúp bỏ thốc lá, giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim và tia biến mạch não với tỉ lệ tới 50% cũng như có thể giảm nguy cơ từ vong sau nhồi máu cơ tim. Ngoài ra hoạt động thể tực còn giúp cải thiện chức năng nội mạc, chống viêm và chống đông máu, cũng như có tác dụng tố đối với loãng xương, viêm khớp, táo bón, mất ngủ và các triệu chứng sau mãn kinh.

Tuy nhiên cần có phương thức thực hiện một cách khoa học, hợp lý. Theo Hội Tim Hoa Kỳ và Học viện Y học Thể thao Hoa Kỳ, có thể đi bộ kiểu rảo bước trong 30 phút mỗi ngày, mỗi tuần độ 5 ngày hoặc có thể chạy bộ chứng 20 phút và mỗi tuần 2 ngày. Nói chung, mỗi ngày nên luyện tập khoảng 30 phút, có thể chia ra 3 đợt, mỗi đợt 10 phút.

Hoạt động thể lực mức vừa bao gồm: lên xuống cầu thang hoặc nhảy dây (15 phút), đạp xe đạp khoảng 8 km trong 30 phút, đi bộ khoảng 2-3km trong 30-40 phút (tốc độ 20 phút đi được 1,5km) hoặc có thể lau cửa sổ, sàn nhà (45 phút) hay làm vườn trong 30 phút. Điều cần chú ý là dù với hình thức nào cũng không bao giờ tập luyện đến mức kiệt sức.

Kiểm soát thể trọng

Y văn cho biết thừa cân hoặc béo phì làm tăng nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân và cũng có thể làm tăng tỉ lệ bị tàn phế sau tai biến mạch não. Mặt khác nếu kiểm soát được thể trọng sẽ giúp cải thiện huyết áp, rối loạn lipid máu (cả hai loại cholesterol HDL và LDL), đường huyết và nồng độ HbA,C ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.

Việc đánh giá thể trọng dựa vào chỉ số khối cơ thể (BMI) được tính theo công thức:

Chỉ số khối cơ thể: (theo công thức)

Bình thường chỉ số đó khoảng từ 18.5 đến 24.9. Nếu thấy chỉ số 25-29.9 là thừa cân; 30-34.9 là béo phì độ 1; 35-39.9 là béo phì độ III.

Để điều trị béo phì, các chuyên gia khuyến cáo: cần hạn chế ăn uống. Có thể chia chế độ dinh dưỡng thành nhiều khẩu phần nhỏ trong ngày.

Cần tăng cường hoạt động thể lực.

Chỉ nên điều trị dược lý cho bệnh nhân có chỉ số khối cơ thể trên 30kg/m2  hoặc  treen27kg/m2 nếu có các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, bệnh mạch vành, hội chứng ngừng thở khi ngủ. Các thuốc thường được chỉ định là Sibutramin (Meridia) hoặc Orlistat (Xenical).

Trường hợp đặc biệt có thi thực hiện phẫu thuận tiêu hóa để làm giảm cân cho người quá béo (chỉ số khối cơ thể trên 40kg/m2  hoặc trên 30kg/m2 nếu có kèm theo các bệnh nội khoa) bằng phương pháp làm hẹp dạ dày hoặc nối tắt.

Gs. Lê Đức Hinh – BV Bạch Mai